MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương sáng ngời vì dân, vì nước. Là lãnh tụ của cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh đã có nhiều năm nắm giữ cương vị lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước, là Chủ tịch Đảng và Chủ tịch nước. Người đã để lại cho Đảng ta và dân tộc ta một di sản tư tưởng, đạo đức vô giá và một phong cách lãnh đạo mẫu mực.

Nói đến phong cách Hồ Chí Minh là nói đến những giá trị đặc trưng mang đậm dấu ấn Hồ Chí Minh, được thể hiện sinh động trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Người. Trong phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh, phong cách lãnh đạo dân chủ là đặc điểm nổi bật, có ý nghĩa sâu sắc đối với cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo. Coi trọng quyền là chủ và làm chủ của nhân dân, luôn xuất phát từ lợi ích của nhân dân là nguyên tắc bất di bất dịch trong quan niệm của Hồ Chí Minh. Nguyên tắc này được thể hiện sinh động trong quá trình Người lãnh đạo cách mạng, lãnh đạo đất nước. Điều này tạo nên phong cách lãnh đạo dân chủ đầy tính thiết thực và hiệu quả ở Hồ Chí Minh.

Phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh chính là khuôn mẫu chuẩn mực để cán bộ, đảng viên noi theo. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng khẳng định: “Tiếp tục đổi mới phong cách, lề lối làm việc của Đảng theo hướng thực sự dân chủ, kỷ cương, thiết thực, sâu sát cơ sở, sâu sát quần chúng, làm việc có chương trình, kế hoạch, có trọng tâm, trọng điểm, nói đi đôi với làm” [44, tr.310]. Muốn thực hiện được nhiệm vụ này, các cán bộ lãnh đạo, đảng viên phải học tập và đổi mới phong cách làm việc theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cũng đã khẳng định: “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; coi đó là công việc thường xuyên của các tổ chức đảng, các cấp chính quyền, các tổ chức chính trị - xã hội, địa phương, đơn vị gắn với chống suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ” [46, tr.202]. Việc nghiên cứu phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh và vận dụng phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh được đặt ra như là một trong những nội dung quan trọng, là vấn đề có ý nghĩa lý luận sâu sắc, đặc biệt có giá trị trong xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp.

Trong hệ thống tổ chức ở nước ta, cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã) là cấp thấp nhất. Đây chính là nơi thực thi mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đồng thời đây cũng là cấp giải quyết những công việc liên quan trực tiếp đến đời sống của nhân dân. Do đó, thực hiện dân chủ ở cấp xã được coi là vấn đề mấu chốt trong việc đảm bảo quyền “được biết, được bàn, được làm, được kiểm tra” của người dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Cấp xã là gần gũi dân nhất, là nền tảng của hành chính. Cấp xã làm được việc thì mọi công việc đều xong xuôi” [63, tr.460]. Ở cấp xã, vai trò của người cán bộ lãnh đạo được biểu hiện rõ nét. Mọi quyết định của người cán bộ lãnh đạo có thể tạo nên những tác động mạnh mẽ đến cuộc sống của người dân. Đòi hỏi của sự nghiệp đổi mới đất nước yêu cầu cán bộ lãnh đạo cấp xã phải là người có phong cách lãnh đạo dân chủ, thực sự gần dân, hiểu dân, vì dân phục vụ.

Trong công cuộc đổi mới, xây dựng đất nước, phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã đã góp phần không nhỏ vào việc phát triển kinh tế, xã hội, ổn định tình hình chính trị ở địa phương. Tuy nhiên, bên cạnh những cán bộ lãnh đạo cấp xã có phong cách dân chủ, thực sự sát dân, gần dân, làm việc vì lợi ích nhân dân, vẫn còn một bộ phận cán bộ lãnh đạo cấp xã có biểu hiện độc đoán, chuyên quyền, quan liêu trong quá trình lãnh đạo. Ở một số địa phương “vẫn còn tình trạng dân chủ hình thức; ý kiến của nhân dân chưa được thực sự lắng nghe, quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm. Còn tình trạng lợi dụng dân chủ, gây mất an ninh, trật tự, gây mất đoàn kết, chia rẽ nội bộ. Tệ quan liêu, tham nhũng, sách nhiễu, gây phiền hà cho dân nhiều nơi chưa được ngăn chặn, đẩy lùi” [10]. Vẫn còn tồn tại những người cán bộ lãnh đạo có phong cách hách dịch, cửa quyền, tự coi mình như những ông quan phong kiến, không quan tâm thực sự đến đời sống của người dân, không gần dân, tin dân, hiểu dân. Những cá nhân này đã tạo nên khoảng cách lớn với nhân dân và làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của Đảng và Nhà nước, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

Để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã cần phải gắn chặt với việc thực hiện chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị. Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị về việc đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đã tạo ra những chuyển biến tích cực trong toàn xã hội, đặc biệt nó đã tạo nên những thay đổi mạnh mẽ trong phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo các cấp. Việc vận dụng phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở nước ta hiện nay được coi là vấn đề có ý nghĩa thực tiễn cấp thiết.

Với những lý do trên, tôi lựa chọn vấn đề “Phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh” làm đề tài luận án tiến sĩ Chính trị học, chuyên ngành Hồ Chí Minh học.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích

Trên cơ sở làm rõ phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh và thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam, đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ

- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, đánh giá kết quả nghiên cứu liên quan đề tài và các vấn đề đặt ra cho luận án  tiếp tục nghiên cứu.

- Phân tích, luận giải sáng tỏ phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh.

- Đánh giá thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã và chỉ rõ những vấn đề đặt ra đối với việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

- Vận dụng phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh đề xuất một số giải pháp cơ bản để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng

Phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh, thực trạng và giải pháp xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh.

3.2. Phạm vi

- Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh thông qua các tác phẩm và thực tiễn quá trình Người lãnh đạo cách mạng Việt Nam; đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

- Về không gian: thực hiện nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam.

- Về thời gian: luận án tập trung nghiên cứu, thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay, đặc biệt tập trung vào những thay đổi trong phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã từ khi thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW năm 1998 của Bộ Chính trị về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở cho đến nay.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phong cách lãnh đạo dân chủ và phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ ở cấp xã; đồng thời luận án cũng vận dụng phương pháp luận chính trị học trong nghiên cứu đề tài luận án.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án vận dụng các phương pháp như: phương pháp logic, phương pháp lịch sử và kết hợp các phương pháp khác như: phân tích, tổng hợp, so sánh, gắn lý luận với thực tiễn, thống kê… Các phương pháp được sử dụng phù hợp yêu cầu của từng nội dung cụ thể của luận án.

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án

- Luận án hệ thống hóa tư tưởng Hồ Chí Minh về phong cách lãnh đạo dân chủ và luận giải phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh thông qua các hoạt động của Người trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam.

- Luận án phân tích, đánh giá thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã từ 1998 đến nay, đặc biệt nhấn mạnh vào giai đoạn từ Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị (2016) đến nay, chỉ rõ những vấn đề đặt ra đối với xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay. Từ đó luận án đề xuất một số giải pháp cơ bản để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

Ý nghĩa lý luận: Luận án đã làm sáng tỏ nội dung, giá trị phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ cung cấp những luận chứng, luận cứ khoa học về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh với việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam.

Ý nghĩa thực tiễn: Những kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu và giảng dạy chuyên ngành Hồ Chí Minh học, các môn lý luận chính trị, khoa học xã hội, nhân văn có liên quan đến phong cách lãnh đạo dân chủ.

7. Kết cấu luận án

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình khoa học của tác giả liên quan đến luận án, Tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương, 11 tiết.

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐỀ TÀI

1.1. Nghiên cứu về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh

< >Các tài liệu trong nước 

Nghiên cứu về phong cách Hồ Chí Minh

Từ những nghiên cứu về phong cách Hồ Chí Minh, có thể thấy các nhà nghiên cứu đều nhất quán coi phong cách Hồ Chí Minh là nét độc đáo, là cái riêng của Hồ Chí Minh, được biểu hiện trong toàn bộ cuộc sống của Người. Việc nghiên cứu phong cách Hồ Chí Minh không thể tách rời việc nghiên cứu tư tưởng, đạo đức của Người.

Về phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh

 Các nghiên cứu chuyên sâu về phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh nói chung và phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh nói riêng không nhiều, đa phần các nhà nghiên cứu đề cập đến phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh với tư cách là một phần nội dung của phong cách làm việc.

Về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh.

Các nghiên cứu hiện nay về phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh và phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh đã đạt được những thành tựu nhất định. Tuy nhiên, hiện nay vẫn cần tiếp tục làm rõ những vấn đề như tách bạch giữa phong cách lãnh đạo và phong cách làm việc, tách bạch giữa phong cách lãnh đạo và phong cách quản lý, hệ thống hóa các nội dung của phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh.

< >Các tài liệu nước ngoài Về phong cách lãnh đạo

Phong cách lãnh đạo là những đặc điểm riêng, cái riêng của người lãnh đạo được biểu hiện trong hoạt động lãnh đạo thực tiễn. Là hành vi ổn định của cá nhân người lãnh đạo nên phong cách lãnh đạo chịu ảnh hưởng bởi tố chất cá nhân, quá trình công tác, kinh nghiệm làm việc và môi trường làm việc của người lãnh đạo.

Về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh

Nhiều học giả nước ngoài cũng có công trình nghiên cứu về Hồ Chí Minh, mặc dù chưa có công trình nghiên cứu nước ngoài nào tập trung vào phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh nhưng các nghiên cứu đó cũng đã đưa ra một số quan điểm nhận định về phong cách lãnh đạo của Người.

1.2. Nghiên cứu vận dụng phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay

         Về thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay

Các công trình nghiên cứu trong nước chủ yếu tập trung nghiên cứu về vấn đề cán bộ và công tác cán bộ nói chung, những công trình nghiên cứu chuyên sâu về cán bộ lãnh đạo cấp xã và phong cách lãnh đạo của cán bộ cấp xã không nhiều. Tuy nhiên thông qua những công trình nghiên cứu về cán bộ, cán bộ lãnh đạo nói chung, chúng ta cũng có thể thấy được phần nào thực trạng của cán bộ lãnh đạo cấp xã.

        Về xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh

Các công trình mới đề cập đến một số nội dung như: vận dụng phong cách Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách cho cán bộ đảng viên nói chung, hoặc là xây dựng đội ngũ cán bộ cấp xã theo tư tưởng Hồ Chí Minh, chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã theo phong cách Hồ Chí Minh. Đây là khoảng trống để luận án tập trung nghiên cứu.

1.3. Khái quát những kết quả nghiên cứu liên quan đến luận án và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục nghiên cứu

1.3.1. Khái quát kết quả nghiên cứu của những công trình khoa học đã công bố liên quan đến luận án

Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài đã đề cập đến một số nội dung chính như sau:

Thứ nhất, kết quả nghiên cứu về phong cách Hồ Chí Minh và phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh.

Thứ hai, kết quả nghiên cứu thực trạng và vận dụng phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã.

1.3.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu

Thứ nhất, luận án sẽ làm rõ các khái niệm có liên quan đến chủ đề nghiên cứu của luận án như: phong cách, lãnh đạo, phong cách lãnh đạo dân chủ. Trên cơ sở hệ thống hóa những nội dung của phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh, luận án đưa ra khái niệm phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh. Từ đó nêu ra khái niệm phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã hiện nay làm căn cứ, định hướng đánh giá thực trạng vận dụng phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

Thứ hai, luận án sẽ đánh giá thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay. Từ đó chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và những vấn đề đặt ra trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở nước ta hiện nay.

Thứ ba, trên cơ sở đánh giá thực trạng, luận án đề xuất những phương hướng và giải pháp vận dụng phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách lãnh đạo cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay.

Tiểu kết chương 1

Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án cho thấy: việc nghiên cứu về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh cũng như nghiên cứu về phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay đã đạt được một số kết quả bước đầu. Các nhà nghiên cứu đều đi đến nhận định thống nhất coi phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh là điểm nổi bật, đặc sắc trong phong cách lãnh đạo của Người; phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh có giá trị thực tiễn lớn lao đối với việc xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo hiện nay.

CHƯƠNG 2

PHONG CÁCH LÃNH ĐẠO DÂN CHỦ HỒ CHÍ MINH

2.1. Một số khái niệm

2.1.1. Phong cách

Phong cách là phong thái, phẩm cách, cách thức  hoạt động trong tư duy, làm việc, nói, viết giao tiếp, sinh hoạt, được biểu hiện trong cuộc sống, sự nghiệp của con người, được rèn luyện thành nền nếp, ổn định tạo nên sự khác biệt, có giá trị đối với xã hội.

2.1.2. Phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh

Phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh là phong thái, phẩm cách,  cách thức có tính ổn định, in đậm dấu ấn riêng của Hồ Chí Minh được biểu hiện một cách dân chủ trong tất cả các hoạt động cốt lõi của quá trình lãnh đạo như ra quyết định/ chính sách, tổ chức thực hiện quyết định/ chính sách, kiểm tra giám sát việc thực hiện quyết định/ chính sách nhằm dẫn dắt cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân  thực hiện quyền “là chủ” và “làm chủ”.

< > Cán bộ lãnh đạo cấp xãán bộ lãnh đạo cấp xã là những người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu trong cơ quan Đảng, Chính quyền, Hội đồng nhân dân và các tổ chức đoàn thể chính trị ở xã, phường, thị trấn. Phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã

2.2. Một số nội dung phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh 

2.2.1. Dân chủ trong quá trình ra quyết định/ chính sách

- Thứ nhất, xác định mục tiêu của việc ra quyết định.

- Thứ hai, phát huy trí tuệ của nhân dân, của cán bộ, đảng viên trong việc ra quyết định; không giáo điều máy móc trong quá trình ra quyết định, đảm bảo thực hiện nguyên tắc dân chủ tập trung, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.

- Thứ ba, quyết đoán, dám nhận khuyết điểm, dám chịu trách nhiệm trước dân, trước Đảng khi ra quyết định.

2.2.2. Dân chủ trong tổ chức thực hiện quyết định/chính sách

- Thứ nhất, tổ chức tuyên truyền phổ biến cho nhân dân biết về những quyết định/ chính sách của Đảng, Nhà nước và những chủ trương, chỉ thị của cấp trên.

- Thứ hai, thực hiện “liên hợp chính sách chung với chỉ đạo riêng” và “liên hợp lãnh đạo với quần chúng”.

- Thứ ba, tổ chức các phong trào thi đua gắn với khen thưởng các cá nhân, tập thể có thành tích tiêu biểu.

- Thứ tư, người lãnh đạo phải là người gương mẫu đi đầu trong việc thực hiện quyết định/ chính sách.

2.2.3. Dân chủ trong tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước, chủ trương, chỉ thị của cấp trên

- Thứ nhất, phát huy vai trò của cán bộ cấp dưới và của nhân dân trong công tác kiểm tra, giám sát.

- Thứ hai, người cán bộ lãnh đạo phải thực sự sâu sát, gần dân để thực sự lắng nghe nhân dân.

- Thứ ba, người cán bộ phải lắng nghe ý kiến phê bình của nhân dân, thường xuyên thực hành tự phê bình và phê bình.

- Thứ tư, phát huy vai trò của quần chúng nhân dân trong công tác kiểm tra, giám sát.

Tiểu kết chương 2

Phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh là những hoạt động có ý thức, mang tính ổn định tương đối, tạo thành đặc trưng riêng của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo nhằm dẫn dắt quần chúng nhân dân và cán bộ đảng viên thực hiện quyền “là chủ” và “làm chủ”, đó là quyền được thông tin, quyền được bàn bạc, quyền được kiểm tra, giám sát, nó được thể hiện trong tất các các hoạt động chính của quá trình lãnh đạo như ra quyết định/ chính sách, tổ chức thực hiện quyết định/ chính sách, kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyết định/ chính sách.

CHƯƠNG 3

THỰC TRẠNG PHONG CÁCH LÃNH ĐẠO DÂN CHỦ CỦA CÁN BỘ LÃNH ĐẠO CẤP XÃ THEO PHONG CÁCH HỒ CHÍ MINH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

3.1. Thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay

3.1.1. Khái quát thực trạng phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã

Cán bộ lãnh đạo cấp xã không chỉ nhận thức được vai trò của phong cách lãnh đạo dân chủ mà còn từng bước thực hành phong cách lãnh đạo dân chủ trong chính công tác hàng ngày tại địa phương.

Bên cạnh những cán bộ lãnh đạo cấp xã có phong cách lãnh đạo dân chủ, thì vẫn còn tồn tại một bộ phận cán bộ lãnh đạo có biểu hiện quan liêu, hách dịch, độc đoán, chuyên quyền, chưa thực sự gần dân, quan tâm chăm lo lợi ích của nhân dân.

3.1.2. Những ưu điểm trong phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã

Một là, dân chủ trong ra quyết định/ chính sách

- Thứ nhất, đa số cán bộ lãnh đạo cấp xã đã nhận thức rõ về vai trò của phong cách lãnh đạo dân chủ, đưa ra những quyết định hướng đến lợi ích của nhân dân.

- Thứ hai, đa số cán bộ lãnh đạo cấp xã đã phát huy vai trò, trí tuệ của nhân dân trong việc giải quyết các vấn đề phát sinh tại địa phương.

- Thứ ba, cán bộ lãnh đạo cấp xã đã biết chủ động, sáng tạo, quyết đoán trong việc giải quyết các vấn đề tại địa phương.

Hai là, dân chủ trong việc thực hiện quyết định/ chính sách

- Thứ nhất, đa số các cán bộ lãnh đạo cấp xã đã đảm bảo việc thông tin kịp thời đến người dân về những chủ trương, chính sách, các vấn đề của địa phương.

- Thứ hai, cán bộ lãnh đạo cấp xã luôn gần dân, không ngừng học hỏi kinh nghiệm của quần chúng nhân dân trong quá trình lãnh đạo; tạo dựng được nhiều phong trào thi thua thiết thực, từ đó nhân rộng điển hình và kịp thời điều chỉnh những bất cập trong chính sách của địa phương.

Ba là, dân chủ trong tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyết định/ chính sách.

- Thứ nhất, cán bộ lãnh đạo cấp xã đã nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình, luôn tự giác nhìn nhận những khuyết điểm của bản thân trong quá trình lãnh đạo.

- Thứ hai, cán bộ lãnh đạo cấp xã đã phát huy vai trò nhân dân trong việc tham gia giám sát hoạt động của chính quyền cấp xã.

- Thứ ba, cán bộ lãnh đạo cấp xã đã tiến hành giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân một cách minh bạch, công khai.

3.1.3. Những hạn chế trong phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã

Một là, trong việc ra quyết định/ chính sách.

- Thứ nhất, một số cán bộ lãnh đạo cấp xã chưa thực sự nhận thức rõ tầm quan trọng của phong cách lãnh đạo dân chủ, lợi dụng chức quyền để đưa ra những quyết định tư lợi cá nhân.

- Thứ hai, một số cán bộ lãnh đạo cấp xã còn biểu hiện độc đoán, chuyên quyền trong quá trình ra quyết định.

Hai là, trong tổ chức thực thi đường lối của Đảng, Chính sách của nhà nước và các quyết định, chính sách của địa phương

- Thứ nhất, một số cán bộ lãnh đạo cấp xã còn chưa chú trọng việc tuyên truyền, thông tin cho người dân.

- Thứ hai, một số cán bộ lãnh đạo cấp xã còn biểu hiện quan liêu, không sát sao trong việc điều hành tổ chức thực hiện các nhiệm vụ tại địa phương.

Ba là, trong tổ chức kiểm tra, giám sát việc thực hiện đường lối của Đảng, Chính sách của nhà nước và các quyết định, chính sách của địa phương

- Thứ nhất, việc thực hiện tự phê bình và phê bình của nhiều cán bộ lãnh đạo cấp xã còn chưa tự giác, nặng tính hình thức.

- Thứ hai, nhiều cán bộ lãnh đạo cấp xã chưa thực sự quan tâm phát huy vai trò giám sát của nhân dân.

3.2. Những vấn đề đặt ra trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã

3.2.1. Nhận thức và tính chủ động, tích cực của cán bộ lãnh đạo cấp xã trong việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ.

3.2.2. Vai trò của các cấp ủy, chính quyền gắn với việc hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ.

3.2.3. Yêu cầu cải cách hành chính và đổi mới tổ chức hệ thống chính trị gắn với xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo ở cấp xã

3.2.4. Cần xây dựng các tiêu chí về phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã

3.2.5. Vai trò giám sát, phản biện của nhân dân trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở

Tiểu kết chương 3

Cùng với quá trình dân chủ hóa xã hội, cán bộ lãnh đạo cấp xã ở nước ta đã từng bước hình thành phong cách lãnh đạo dân chủ. Đa số cán bộ lãnh đạo cấp xã đã biết phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo thực hiện hiệu quả và thực chất phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Những quyết định của cán bộ lãnh đạo cấp xã về những vấn đề liên quan đến đời sống của nhân dân đều được nhân dân góp ý; chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, kế hoạch của chính quyền địa phương đã được công khai, tuyên truyền, phổ biến rộng rãi đến người dân. Người dân cũng đã bước đầu thực hiện quyền giám sát đối với phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã.

CHƯƠNG 4

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG PHONG CÁCH LÃNH ĐẠO DÂN CHỦ CHO CÁN BỘ LÃNH ĐẠO CẤP XÃ

THEO PHONG CÁCH HỒ CHÍ MINH

4.1. Dự báo những nhân tố tác động đến phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã

4.1.1. Thế giới

Trong những năm qua, thế giới và khu vực đã có nhiều biến chuyển nhanh chóng. Dự báo tương lai, tình hình thế giới sẽ tiếp tục diễn biến hết sức nhanh chóng, phức tạp, khó lường, Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng chiến tranh chiến lược, xung đột cục bộ tiếp tục diễn ra dưới nhiều hình thức, phức tạp và gay gắt hơn.

4.1.2. Trong nước

Từ khi bước vào công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đến nay, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trên tất cả các phương diện. Trong đó không thể không kể đến quá trình dân chủ hóa xã hội, tôn trọng và bảo đảm quyền dân chủ của nhân dân ngày càng mở rộng và phát triển không ngừng.

4.2. Phương hướng xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã theo phong cách Hồ Chí Minh

4.2.1. Xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước kết hợp với các tổ chức chính trị – xã hội và sự tự giác của mỗi cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở

4.2.2. Xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ gắn với chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ

4.2.3. Xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ gắn với thực hiện cuộc vận động Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh

4.2.4. Xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã phải gắn với phát huy vai trò của nhân dân trong kiểm tra, giám sát

4.3. Một số giải pháp xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã theo phong cách Hồ Chí Minh

4.3.1. Xây dựng chương trình, kế hoạch giáo dục, phát huy ý thức tự giác của cán bộ lãnh đạo cấp xã

- Thứ nhất, phát huy tính chủ động, ý thức tự giác của cán bộ lãnh đạo cấp xã trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ.

- Thứ hai, xây dựng chương trình, kế hoạch giáo dục, rèn luyện phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã.

4.3.2. Tăng cường vai trò của các cấp ủy Đảng, chính quyền

- Thứ nhất, tăng cường sự chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp trong việc lãnh đạo, chỉ đạo về xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã.

- Thứ hai, tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát của Đảng, Nhà nước đối với việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã.

- Thứ ba, nâng cao hiệu quả công tác cán bộ ở cấp xã.

4.3.3. Đẩy mạnh thực hiện cải cách hành chính gắn với đổi mới tổ chức hệ thống chính trị từ trung ương đến địa phương

- Một là, đổi mới, phương thức lãnh đạo của cấp ủy Đảng đối với công tác cải cách hành chính; tăng cường công tác tư tưởng, nâng cao nhận thức, ý thức kỷ luật, đạo đức công vụ của cán bộ, công chức.

- Hai là, tiếp tục hoàn thiện chính sách và văn bản quy phạm pháp luật về cải cách hành chính.

- Ba là, đẩy mạnh tuyên truyền về chủ trương, pháp luật về cải cách hành chính, nâng cao sự chuyển biến về nhận thức cải cách hành chính của đội ngũ cán bộ, công chức và nhân dân.

4.3.4. Xây dựng các tiêu chí về đạo đức công vụ, phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã

Các tiêu chí có thể được xây dựng trên cả 3 phương diện: đối với mình (sự tự ý thức của người cán bộ), đối với việc (cách giải quyết công việc, thái độ, tinh thần trách nhiệm đối với công việc), đối với người (thể hiện trong mối quan hệ với đồng nghiệp, với cấp trên, cấp dưới và với nhân dân).

4.3.5. Tăng cường vai trò giám sát của nhân dân đối với phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã

- Thứ nhất, nâng cao dân trí, nâng cao nhận thức của nhân dân về vai trò của dân chủ, về “dân là chủ, “dân làm chủ” và tầm quan trọng phải thực hiện dân chủ ở cơ sở.

- Thứ hai, công khai các thông tin liên quan đến cán bộ, đến phong cách lãnh đạo của cán bộ cho nhân dân.

- Thứ ba, thực hiện các quy định về dân chủ ở cơ sở, hoàn thiện cơ chế đảm bảo thực hiện quyền kiểm tra, giám sát của nhân dân.

Tiểu kết chương 4

Để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã ở nước ta hiện nay cần thực hiện đồng bộ một loạt các giải pháp: xây dựng chương trình, kế hoạch rèn luyện, giáo dục, phát huy tinh thần, ý thức tự giác của cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở; tăng cường vai trò của các cấp ủy Đảng, chính quyền trong xây dựng phong cách lãnh đạo; đẩy mạnh việc thực hiện cải cánh hành chính và đổi mới hệ thống chính trị từ trung ương đến địa phương; cụ thể hóa các tiêu chí về đạo đức công vụ, phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp cơ sở; tăng cường vai trò giám sát của nhân dân đối với phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã.

KẾT LUẬN

Nghiên cứu đề tài Phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh, tác giả xin rút ra một số kết quả như sau:

Thứ nhất, đi từ luận giải khái niệm phong cách, phong cách lãnh đạo, luận án đã phân tích và khái quát làm rõ khái niệm phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh: phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh là những hoạt động có ý thức, mang tính ổn định tương đối, tạo thành đặc trưng riêng của Hồ Chí Minh trong quá trình lãnh đạo nhằm dẫn dắt quần chúng nhân dân và cán bộ đảng viên thực hiện quyền “là chủ” và “làm chủ”, đó là quyền được thông tin, quyền được bàn bạc, quyền được kiểm tra, giám sát, nó được biểu hiện trong tất cả các hoạt động chính của quá trình lãnh đạo như ra quyết định/ chính sách, tổ chức thực hiện quyết định/ chính sách, kiểm tra giám sát việc thực hiện quyết định/ chính sách.

Thứ hai, phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh được thể hiện rõ nét trong các mắt khâu của hoạt động lãnh đạo. Luận án bước đầu đã phân tích những nội dung cơ bản trong phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh: Trong quá trình ra quyết định/ chính sách, phong cách lãnh đạo dân chủ đòi hỏi người lãnh đạo phải luôn xác định rõ mục tiêu của việc ra quyết định/ chính sách là vì lợi ích của nhân dân; phải biết phát huy trí tuệ của nhân dân, của cán bộ, đảng viên. Đồng thời, người lãnh đạo cũng phải là người quyết đoán, dám quyết, dám làm và quan trọng nhất là dám chịu trách nhiệm trước Đảng, Nhà nước và trước nhân dân. Trong quá trình tổ chức thực hiện quyết định/ chính sách phải thực hiện tuyên truyền phổ biến cho nhân dân biết về những quyết định/ chính sách của Đảng, Nhà nước. Việc tổ chức thực hiện phải biết “liên hợp chính sách chung với chỉ đạo riêng” và “liên hợp lãnh đạo với quần chúng”. Trong quá trình kiểm tra, giám sát việc thực hiện quyết định chính sách cũng phải đảm bảo dân chủ. Đặc biệt phải biết phát huy vai trò của quần chúng nhân dân trong công tác kiểm tra, giám sát.

Thứ ba, luận án đã tiến hành phân tích, đánh giá thực trạng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay, đồng thời chỉ ra những ưu điểm cũng như hạn chế trong phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã; phân tích nguyên nhân dẫn tới những ưu điểm và hạn chế đó. Từ những kết quả trên, luận án đã rõ những vấn đề đặt ra trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã hiện nay là: nhận thức và tính chủ động, tích cực của cán bộ lãnh đạo cấp xã trong việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ; vai trò của các cấp ủy đảng, chính quyền trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ gắn với việc hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ và công tác khen thưởng; yêu cầu cải cách hành chính ở cấp xã; các tiêu chí của phong cách lãnh đạo dân chủ để cán bộ học tập và làm theo; vai trò giám sát, phản biện của nhân dân trong xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã.

Thứ tư, trên cơ sở phân tích, dự báo những nhân tố tác động đến phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã, luận án đã chỉ ra những phương hướng cơ bản trong việc xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã là: xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã phải đặt dưới sự chỉ đạo của Đảng, kết hợp với sự tham gia tích cực, chủ động của các tổ chức chính trị – xã hội và sự tự giác của mỗi cán bộ lãnh đạo cấp xã; phải gắn với việc chăm lo xây dựng đội ngủ cán bộ, nâng cao chất lượng công tác cán bộ, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát, đánh giá cán bộ; gắn với việc thực hiện cuộc vận động Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; gắn với việc nâng cao trình độ dân trí, phát huy vai trò của nhân dân trong kiểm tra, giám sát việc xây dựng, đổi mới phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã. Từ đó, luận án đã đề xuất một số giải pháp để xây dựng phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã, đó là: xây dựng chương trình, kế hoạch rèn luyện, giáo dục, phát huy tinh thần, ý thức tự giác của cán bộ lãnh đạo cấp xã; tăng cường vai trò của các cấp ủy Đảng, chính quyền trong xây dựng phong cách lãnh đạo; đẩy mạnh việc thực hiện cải cánh hành chính và đổi mới tổ chức hệ thống chính trị từ trung ương đến địa phương; cụ thể hóa các tiêu chí về đạo đức công vụ, phong cách lãnh đạo dân chủ cho cán bộ lãnh đạo cấp xã; tăng cường vai trò giám sát của nhân dân đối với phong cách lãnh đạo của cán bộ lãnh đạo cấp xã. Các giải pháp nêu trên, theo tác giả phải được thực hiện đầy đủ và đồng thời trên nền tảng vận dụng sáng tạo tư tưởng, phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Như vậy, với việc nghiên cứu Phong cách lãnh đạo dân chủ của cán bộ lãnh đạo cấp xã ở Việt Nam hiện nay theo phong cách Hồ Chí Minh, đã gợi mở cho chúng tôi hướng nghiên cứu mới tương đối gần gũi với đề tài: Vận dụng phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh vào xây dựng phong cách lãnh đạo cho cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược ở nước ta hiện nay. Với hướng nghiên cứu này, một mặt có thể kế thừa những kết quả bước đầu của luận án về phong cách lãnh đạo dân chủ Hồ Chí Minh; mặt khác, tiếp tục đi sâu nghiên cứu về những nội dung phong cách lãnh đạo Hồ Chí Minh, tầm quan trọng của phong cách Hồ Chí Minh đối với việc xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay.