Tháng Năm này là sinh nhật lần thứ 80 của Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Hà Minh Đức, người thầy đáng kính, cũng là nhà khoa học về văn học, cây bút lý luận - phê bình, nhà báo, nhà thơ… có nhiều đóng góp lớn lao trong đời sống văn hóa, văn nghệ, khoa học và giáo dục của đất nước. Thầy đã là giảng viên Khoa Ngữ văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội (1957 - 1960); giảng viên khoa Ngữ Văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, sau là khoa Văn học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (1960 - 2005); Phó Chủ nhiệm khoa Ngữ Văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (1987 - 1988); Chủ nhiệm Khoa Báo chí, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (1990 - 2000); Viện trưởng Viện Văn học, Tổng biên tập Tạp chí Văn học (1995 - 2003); Ủy viên Ủy ban Giáo dục toàn quốc (từ 1998); Ủy viên Hội đồng lý luận - phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương (từ 2003); Hội viên ; Hội viên . Thầy đã được tặng thưởng: Huân chương chống Mỹ cứu nước hạng 2, Huân chương Lao động hạng 3 năm 1995; Huân chương Lao động hạng nhất năm 2000; Phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2000; Giải thưởng về lý luận, phê bình - năm 1998; Giải thưởng Nhà nước về nghiên cứu khoa học năm 2000; Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật năm 2001; Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học xã hội năm 2012.

 Những vị trí công tác, những danh hiệu nghề nghiệp, những giải thưởng cao quý đã đạt được gắn với ba chặng đường lớn trong cuộc đời làm thầy nhiều duyên nợ văn chương của Giáo sư Hà Minh Đức: 10 năm với Khoa Báo, 8 năm với Viện Văn và 45 năm với Khoa Văn, 45 năm liên tục vì trong khi đang làm việc ở Khoa Báo và Viện Văn thì Thầy vẫn song song công tác, đảm nhiệm nhiều công việc quan trọng ở Khoa Văn. Nơi Thầy ấp ủ những ước mơ, nơi Thầy thực hiện những dự định, nơi Thầy thành danh trong văn nghiệp trước hết là Khoa Văn. Trong hàng vạn sinh viên qua 59 khóa đào tạo của Khoa Văn có biết bao người là học trò trực tiếp hoặc gián tiếp của Thầy, có người học tất cả các giáo trình Thầy dạy từ đại học tới cao học, nghiên cứu sinh, có người nghe Thầy giảng vài môn học, có người học qua sách Thầy viết, có người chỉ kịp nghe Thầy giảng một buổi học rồi đi ngay ra mặt trận trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thầy dạy Văn học Việt Nam 1930 - 1945, Lý luận văn học (cả 4 phần: Nguyên lý chung, Tác phẩm văn học, Loại thể văn học, Phương pháp sáng tác), chuyên đề năm thứ tư Ký văn học và ký báo chí, các chuyên đề cao học Mác, Ăngghen, Lênin bàn về văn nghệ, Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt Nam hiện đại, chuyên đề Tiến sĩ Tiến trình vận động lý luận văn học v.v… PGS. TS Nguyễn Ngọc Thiện, nguyên sinh viên khoa Văn khóa VIII (1963 - 1967) viết trong hồi tưởng: “Thầy Đức vừa là chủ nhiệm, vừa dạy môn Lý luận văn học và các chuyên đề về Văn học Việt Nam hiện đại. Những buổi thầy lên lớp, chúng tôi đến dự rất đông đủ, hào hứng, không chỉ vì thầy là chủ nhiệm lớp mình, mà cái chính là chúng tôi rất thích các môn học do thầy dạy. Thầy dạy dễ hiểu, dễ nhớ, nhẹ nhàng và sinh động, thoải mái. Các khái niệm lý luận công cụ được khái quát trừu tượng, nhưng thầy đã lồng vào những ví dụ minh họa sinh động rút ra từ thực tiễn văn học Việt Nam và thế giới”. Thầy hướng dẫn sinh viên làm báo cáo khoa học, làm tiểu luận, niên luận, khóa luận tốt nghiệp, hướng dẫn học viên cao học làm luận văn Thạc sĩ, hướng dẫn nghiên cứu sinh làm luận án Tiến sĩ, với bất cứ học trò nào Thầy cũng tận tình, chu đáo, chỉ bảo cụ thể, chỉnh sửa hợp lý để đạt tới sự hoàn thiện. Trong số 25 Tiến sĩ do Thầy hướng dẫn có bốn người ở một bộ môn do Thầy phụ trách nhiều năm. “Tình cảm Thầy dành cho mỗi người tuy khác nhau, nhưng có một điểm không khác nhau Thầy dành cho họ, đó là sự vun đắp, giúp đỡ, là tính trách nhiệm trong đó có cả tình thương yêu của một người Thầy. Ở Khoa Ngữ văn, Đại học Tổng hợp cũ không có bộ môn nào mà gần như cả trăm phần trăm cán bộ được đào tạo giờ trở thành trụ cột, chỉ do duy nhất một ông Thầy hướng dẫn, như ở Bộ môn Lý luận văn học”

Suốt cuộc đời một người thầy, Giáo sư Hà Minh Đức miệt mài với hai công việc chính: giảng dạy và nghiên cứu. Với Thầy, nghiên cứu trước hết cũng là để hỗ trợ cho giảng dạy, nhưng nhiều công trình nghiên cứu của Thầy đã đạt tới giá trị học thuật tầm vóc. Thật khó có thể hình dung ra thời gian biểu làm việc của Thầy, khi Thầy vừa giảng dạy vừa làm công việc quản lý lại vừa phải đọc các tài liệu tham khảo để viết ra nhiều trang sách đến như vậy. Hơn 40 đầu sách Thầy viết hướng tới nhiều lĩnh vực của đời sống văn hóa, văn nghệ. Có những vấn đề lớn: C. Mác, Ph. Ăngghen, V.I. Lênin và một số vấn đề lý luận văn nghệ; Khảo luận văn chương; Nhà văn và tác phẩm; Thời gian và trang sách; Văn chương tài năng và phong cách; Thực tiễn cách mạng và sáng tạo thi ca; Một thời đại trong thi ca; Văn học Việt Nam hiện đại; Thơ ca chống Mỹ cứu nước… Có những tác giả, tác phẩm cụ thể: Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà thơ lớn của dân tộc; Tác phẩm văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh; Tố Hữu - cách mạng và thơ; Nam Cao nhà văn hiện thực xuất sắc; Nguyễn Bính thi sĩ của đồng quê; Nguyễn Đình Thi - chim phượng đến từ núi; Chế Lan Viên - hoa mọc trên đá; Anh Thơ - bông hoa đồng nội… Thầy làm Tổng chủ biên bộ sách Văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XX, bộ sách Về tác gia tác phẩm (36 tác giả lớn trong văn học Việt Nam). Những công trình nghiên cứu của Thầy, những trang sách Thầy dồn hết trí lực và tâm huyết, đã là nguồn sáng đầy năng lượng trí tuệ và năng lượng cảm xúc soi rọi hành trình đi tới tương lai của bao thế hệ sinh viên văn khoa.

Trong cuộc sống đời thường, Thầy là người giản dị, khiêm nhường, hòa đồng, thân thiện với tất cả mọi người. Các học trò văn khoa của Thầy và bao người khác gặp Thầy đều nhận được từ Thầy những bài học nhẹ nhàng mà sâu sắc về cách sống, lẽ sống. “Ở khoa Ngữ văn của chúng tôi, hầu hết cán bộ hiện nay đều hoặc là học trò trực tiếp hoặc được Thầy hướng dẫn, giúp đỡ trong quá trình học tập và làm khoa học đều cảm nhận được rằng: với thầy Đức, nói chuyện vui, chuyện không liên quan gì đến chuyên môn, văn chương cũng đều là những chuyện đời, cũng là một cách trao đổi thông tin, một cách học và rất có ích cho công việc. Rất nhiều điều thầy nói, tưởng chừng bâng quơ, về nhà nghĩ lại mới thấy sao thầy nói ra điều đó khéo thế, nhẹ nhàng thế và cũng sâu sắc thế”(PGS. TS Phạm Quang Long). “Không chỉ là người đỡ đầu về khoa học, thầy Hà Minh Đức còn là một hình mẫu sinh động để chúng tôi học hỏi về phép đối nhân xử thế, về khả năng dung hòa các mối quan hệ, khả năng ‘hài hước hóa’ những chuyện nghiêm trọng, khả năng làm dịu bớt bầu không khí quá căng thẳng của những cuộc họp hành, bầu bán…”(PGS. TS Lý Hoài Thu).

Gần 60 năm đứng ở giảng đường đại học và trên 40 cuốn sách đóng góp cho đời, với rất nhiều vinh quang đã đạt được, giờ đây Thầy bước sang tuổi 80. Kính mong Thầy trường thọ, dồi dào sức khỏe để viết tiếp những trang đời, trang văn.

Tháng Năm 2015