To�?đàm diễn ra trong trọn một ngày, với gần 30 tham luận và ý kiến phát biểu, nhiều câu chuyện xúc động đã được chia s�? những giọt nước mắt đã rơi và tất c�?đều trào dâng s�?ngưỡng m�? kính cẩn và tri ân sâu sắc đối với một nhà khoa học lớn, có tầm ảnh hưởng quốc t�?sâu rộng; một người Thầy nhân hậu, đức đ�?và luôn dành tình thương yêu cho tất c�?học trò. Giáo sư Phan Huy Lê sinh ngày 23 tháng 2 năm 1934 tại xã Thạch Châu, huyện Thạch Hà (nay là Lộc Hà), tỉnh Hà Tĩnh trong một gia đình có truyền thống khoa bảng với nhiều trí thức thành danh như Phan Huy Ích, Phan Huy Chú, Phan Huy Vịnh,�?Bên ngoại nhà Thầy cũng là một danh gia với những học gi�?nổi tiếng uyên bác như Cao Xuân Dục, Cao Xuân Tiếu�?br /> Đ�?tạo nên trí tu�? nhân cách và tầm vóc của một nhà s�?học hàng đầu của Việt Nam trong th�?k�?XX �?đầu XXI phải k�?đến t�?chất ưu trội được k�?thừa t�?T�?nghiệp và một tư duy khoa học sắc sảo; s�?đam mê, say sưa, kiên trì không biết mệt mỏi; s�?dũng cảm dám dấn thân và hi sinh cho s�?nghiệp giáo dục và nghiên cứu khoa học nước nhà của Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Phan Huy Lê.
Chính vì vậy, Giáo sư Phan Huy Lê đã có được những công trình nghiên cứu vượt bậc ngay t�?khi tuổi đời còn rất tr�?và vượt ra khỏi biên giới, khẳng định, nâng tầm S�?học Việt Nam trên trường quốc t�? Nhiều đóng góp của Thầy tạo ra bước ngoặt rất lớn trong quá trình phát triển ngành khoa học Lịch s�? c�?nhận thức và phương pháp nghiên cứu.
Dưới s�?dẫn dắt của những v�?Giáo sư huyền thoại Trần Văn Giàu, Đào Duy Anh,�?anh giáo trẻ Phan Huy Lê bắt đầu cuộc hành trình gắn với ngành s�? nghiệp dạy học và sớm có những bước trưởng thành vượt bậc. Năm 1958, khi mới tròn 24 tuổi Thầy đã được tin tưởng giao đảm trách v�?trí Ch�?nhiệm B�?môn Lịch s�?c�?- trung đại Việt Nam (thuộc Trường ĐH Tổng hợp), đ�?rồi ch�?trong vòng hai năm sau Thầy đã cho ra mắt những b�?sách chuyên khảo và giáo trình, trong đó có những tác phẩm đã vượt ra ngoài biên giới. Trong 30 năm trên cương v�?này, Giáo sư Phan Huy Lê đã xây dựng và phát triển B�?môn thành một đơn v�?có uy tín học thuật cao, đóng góp đáng k�?cho nền s�?học nước nhà trên c�?phương diện nghiên cứu khoa học và đào tạo cán b�?   Là một nhà khoa học có tầm nhìn xa trông rộng, ngay sau khi đất nước bước vào thời k�?Đổi mới, Giáo sư Phan Huy Lê đã sớm nắm bắt được xu th�?phát triển của Khoa học Xã hội và Nhân văn hiện đại của th�?giới và đã xây dựng một đơn v�?khoa học mới mang tính liên ngành. Năm 1989, Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và Giao lưu văn hoá thuộc Trường Đại học Tổng hợp, tiền thân của Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển ngày nay, do Thầy làm Giám đốc ra đời. Với những n�?lực không mệt mỏi, Thầy đã kết nối, hợp tác với hầu hết các trung tâm đào tạo và nghiên cứu lớn trên th�?giới v�?Việt Nam học. Trong suốt thời k�?Thầy làm Giám đốc (1989 - 2001), Trung tâm đã đón tiếp và giao lưu học thuật với hàng trăm nhà Việt Nam học quốc t�? trong đó có nhiều học gi�?có tầm c�?th�?giới. Trên cơ s�?đó, t�?năm 1998 Trung tâm đã đứng ra làm nòng cốt t�?chức một Hội thảo quốc t�?v�?Việt Nam học đầu tiên tại Việt Nam với quy mô gần 1.000 đại biểu, trong đó có hơn 300 học gi�?quốc t�?đến t�?26 nước. Cho đến nay s�?kiện đặc biệt này đã thành nếp 4 năm tiến hành một lần và đã t�?chức được 6 Hội thảo.
T�?nhận thức mới v�?xu th�?nghiên cứu khu vực, năm 1995, Giáo sư Phan Huy Lê đã là v�?Trưởng khoa sáng lập của khoa Đông phương học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Nhiều ngành học mới như Nhật Bản học, Hàn Quốc học, Đông Nam Á học... được hình thành t�?đây đã và đang được xã hội đánh giá cao. Giáo sư Phan Huy Lê đã có cống hiến lớn lao với giới s�?học Việt Nam và nền s�?học nước nhà trong thời gian Thầy gi�?cương v�?Ch�?tịch Hội Khoa học Lịch s�?Việt Nam. Dưới s�?lãnh đạo của Thầy, Hội Khoa học Lịch s�?đã đi tiên phong trong công cuộc đổi mới s�?học, huy động rộng rãi các nhà s�?học trên c�?nước tham gia vào các hội thảo quốc gia và quốc t�? gây tiếng vang lớn. Cùng với các hoạt động mang tính học thuật, Giáo sư Phan Huy Lê còn đưa Hội Khoa học Lịch s�?tham gia vào các công việc tư vấn chính sách, góp phần nâng cao chất lượng cho nhiều quyết sách của Đảng và Nhà nước trong các vấn đ�?liên quan đến lịch s�? Là một nhà khoa học uyên bác, giàu nhiệt huyết và có tinh thần trách nhiệm cao, Thầy Lê luôn được tín nhiệm mời tham gia những cơ quan tư vấn chiến lược như Hội đồng Lý luận Trung ương, Hội đồng Chính sách Khoa học và Công ngh�?Quốc gia, Hội đồng Học hàm Nhà nước, Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, Hội đồng Quốc gia ch�?đạo biên soạn T�?điển bách khoa Việt Nam, Hội đồng xét Giải thưởng H�?Chí Minh và Giải thưởng Nhà nước v�?Khoa học và Công ngh�? Qu�?Phát triển Khoa học và Công ngh�?Quốc gia, Hội đồng Khoa học và Đào tạo Đại học Quốc gia Hà Nội�?br /> Vì những cống hiến to lớn cho s�?nghiệp nghiên cứu khoa học và giảng dạy, năm 1980, Thầy được phong học hàm Giáo sư. Những danh hiệu cao quý của ngh�?giáo được trao cho Thầy vào các năm 1988 (Nhà giáo ưu tú), 1994 (Nhà giáo Nhân dân). Tiếp đó Giáo sư Phan Huy Lê được Nhà nước tặng những phần thưởng cao quý như Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhì, Huân chương Lao động các hạng Nhất, hạng Nhì, hạng Ba.
Năm 2010, nhân k�?niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội,.. Thầy được thành ph�?Hà Nội tặng danh hiệu Công dân Ưu tú Th�?đô. Sau đó, Thầy được nhận danh hiệu Trí thức Khoa học Công ngh�?tiêu biểu (năm 2015). T�?năm 2003, Giáo sư Phan Huy Lê được Ban Bí thư b�?nhiệm vào ngạch chuyên gia cao cấp.
Đặc biệt, năm 2014, Giáo sư Phan Huy Lê đã được giao làm Ch�?nhiệm đ�?án Nghiên cứu và biên soạn b�?Lịch s�?Việt Nam (Quốc s�?. B�?Tổng lịch s�?này do Thầy làm Tổng ch�?biên có quy mô 25 tập thông s�?và 5 tập biên niên s�?kiện với dung lượng lên tới hàng vạn trang. Đây là b�?lịch s�?Việt Nam lớn nhất t�?trước tới nay.
Trong hàng trăm công trình đã công b�?trong và ngoài nước, tập hợp công trình dưới đầu đ�?Tìm v�?cội nguồn in trong 2 tập với tổng cộng 1.753 trang đã được trao giải thưởng Nhà nước v�?Khoa học và Công ngh�?năm 2000. Năm 2016, Giáo sư Phan Huy Lê được nhận Giải thưởng H�?Chí Minh, phần thưởng cao nhất v�?khoa học với tác phẩm Lịch s�?và Văn hóa Việt Nam - Tiếp cận b�?phận dày hơn 1.000 trang. Năm 2017, b�?sách hai tập Vùng đất Nam B�?- Quá trình hình thành và phát triển dày 1.502 trang do Thầy ch�?biên được trao Giải thưởng Trần Văn Giàu. Không ch�?nổi danh là một trong “t�?trụ�?của nền s�?học nước nhà, Giáo sư Phan Huy Lê còn được giới khoa học th�?giới đánh giá cao. Thầy từng được mời đi giảng dạy �?nhiều trường đại học danh tiếng của Pháp, Hà Lan, Nhật Bản�? ch�?trì các hội thảo quốc t�?lớn �?nhiều nước trên th�?giới. Hiện nay hầu như �?tất c�?các châu lục đều có học trò của Thầy và đang nắm gi�?cương v�?cao trong các cơ quan giáo dục và nghiên cứu. Năm 1996, Thầy vinh d�?là người Việt Nam đầu tiên được nhận Giải thưởng Quốc t�?Văn hoá Á châu Fukuoka, Nhật Bản (đây là một giải thưởng vô cùng khắt khe trong lựa chọn ứng c�?viên). Thầy cũng được Chính ph�?Pháp trao Huân chương Cành c�?Hàn lâm vào năm 2002 và Viện Hàn lâm Văn khắc và Mĩ văn Cộng Hòa Pháp tặng Danh hiệu Viện sĩ Thông tấn nước ngoài vào năm 2011, Viện Viễn Đông Bác c�?Pháp trao tặng bằng Tiến sĩ Danh d�?năm 2016. Trong cuộc đời cống hiến của mình, Giáo sư Phan Huy Lê luôn nhận được s�?kính trọng đặc biệt của học trò, đồng nghiệp và đối tác. Với bất kì một người học trò, dù được thầy trực tiếp giảng dạy, dìu dắt hay ch�?có cơ duyên làm việc với Thầy qua một s�?hội thảo, đ�?tài nghiên cứu đều nhận được s�?ch�?bảo nghiêm khắc v�?khoa học nhưng rất ân cần, chu đáo, tình cảm, thấu hiểu v�?cuộc sống. Với mỗi người học trò, đồng nghiệp hay đối tác Thầy đều th�?hiện s�?tôn trọng c�?năng lực và tính cách của mỗi người, luôn động viên khích l�?những kết qu�?dù là nh�?nhất và đặc biệt luôn là người quy t�? tập hợp rất nhiều chuyên gia giỏi thuộc nhiều lĩnh vực thực hiện thành công các đ�?án khoa học rất lớn. Điều đó không ch�?cho thấy một trí tu�?uyên bác, năng lực t�?chức khoa học tuyệt vời, một sức ảnh hưởng lớn của một nhà khoa học tầm c�?quốc t�?mà còn th�?hiện một tấm lòng bao dung, đức đ�?của một người Thầy được hàng ngàn học trò trong và ngoài nước kính trọng, tôn vinh.