MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam trong những năm qua đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, quan trọng về quy mô, tính chất và chiều sâu, tạo tiền đề vững chắc để đất nước bước sang giai đoạn phát triển mới. Trong chặng đường đó, giai cấp công nhân Việt Nam đóng vai trò quan trọng và là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Với tư cách là lực lượng trung tâm của tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giai cấp công nhân Việt Nam đang nắm giữ những cơ sở vật chất, kỹ thuật quan trọng và các phương tiện sản xuất tiên tiến, hiện đại, quyết định phương hướng phát triển của nền kinh tế. Mặc dù về số lượng, giai cấp công nhân chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số dân cư, nhưng lại là lực lượng lao động đóng góp nhiều nhất cho ngân sách nhà nước.

Cùng với quá trình thực hiện nhất quán đường lối phát triển kinh tế nhiều thành phần; tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế; phát triển kinh tế tri thức; giai cấp công nhân Việt Nam đang có những biến đổi rất sâu sắc trên nhiều phương diện, trong đó có sự biến đổi mạnh mẽ về cơ cấu.

Sự biến đổi số lượng công nhân trong các thành phần kinh tế đã kéo theo sự biến đổi quan trọng, rất đáng chú ý, không chỉ là về tính chất các loại hình sở hữu mà là sự biến đổi trên rất nhiều phương diện: trình độ, mức thu nhập, quyền sở hữu tài sản, ý thức giác ngộ giai cấp. Thực tế này đã dẫn đến sự phân tầng trong nội bộ giai cấp công nhân.

Phát triển kinh tế tri thức trong bối cảnh toàn cầu hóa khiến cho mặt bằng chung về trình độ học vấn, trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp của giai cấp công nhân Việt Nam trong những năm qua tăng lên, nhưng sự đòi hỏi về trình độ ở các ngành nghề, các khu vực kinh tế lại rất khác nhau. Do đó, phân hóa về trình độ học vấn, trình độ chuyên môn là điều tất yếu, không thể tránh khỏi. Từ tất yếu này dẫn đến một tất yếu khác là sự phân hóa về lương, thưởng, hay về thu nhập nói chung. Trong nội bộ giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay đang có sự chênh lệch khá lớn về thu nhập, có khi đến hàng chục lần, không chỉ giữa các ngành, các thành phần kinh tế mà còn trong cùng một ngành, một thành phần kinh tế.

Bên cạnh đó, sự gia tăng mạnh mẽ số lượng công nhân trong những năm qua đã làm cho thành phần giai cấp công nhân không còn thuần nhất. Số đông lao động từ nông thôn gia nhập vào hàng ngũ công nhân khiến cho giai cấp này không còn thuần nhất về thành phần xuất thân, không đồng đều về trình độ giác ngộ lý luận chính trị, không giữ được sự thống nhất cao về tư tưởng, ý thức tổ chức kỷ luật, tác phong công nghiệp như trước đây. Bộ phận công nhân xuất thân từ nông thôn và bộ phận công nhân chủ yếu lao động chân tay sẽ những người bị thiệt thòi nhất, yếu thế nhất và dễ bị tổn thương nhất. Bên cạnh đó, cũng hình thành một bộ phận công nhân có ưu thế, thu nhập cao và có địa vị cao trong xã hội.

Sự khác nhau về trình độ, về ngành nghề, về lợi ích sẽ nảy sinh ra những nguy cơ về tư tưởng, ý thức, tổ chức, làm giảm sức mạnh đoàn kết trong giai cấp công nhân, ảnh hưởng nghiêm trọng tới tiến trình thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp này.

Có thể thấy những bất cập trong cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay ảnh hưởng khá lớn đến nhịp độ phát triển của giai cấp công nhân nói riêng và của tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nói chung. Bởi cơ cấu giai cấp công nhân chính là sự phản ánh của thực trạng cơ cấu kinh tế, của chiến lược phát triển nguồn nhân lực ở nước ta hiện nay. Do đó, bên cạnh nhiệm vụ phát triển về số lượng, nâng cao về chất lượng thì vấn đề hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam cũng đang được đặt ra một cách cấp bách, khách quan. Vì thế, khảo sát thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay để thấy được những vấn đề đang đặt ra từ thực trạng cơ cấu của giai cấp này, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân đáp ứng tốt yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa là một việc làm quan trọng có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc. Vì những lý do trên, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài: “Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hiện đại hóa đất nước” làm luận án của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân, thực trạng và những vấn đề đặt ra từ cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam; luận án đề xuất hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

2.2. Nhiệm vụ

- Tổng quan những công trình khoa học liên quan đến đề tài luận án

- Làm rõ những vấn đề lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra từ cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Đề xuất hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về nội dung: Luận án nghiên cứu cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam qua bốn loại hình cơ cấu cơ bản: cơ cấu thành phần kinh tế; cơ cấu ngành kinh tế; cơ cấu trình độ; cơ cấu tiền lương, thu nhập.

Về thời gian: Luận án nghiên cứu cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, từ năm 1996 đến nay.

4. Phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở phương pháp luận

Luận án dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về cơ cấu xã hội - giai cấp; về cơ cấu giai cấp công nhân và cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

4.2. Phương pháp cụ thể

Trên cơ sở sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, để đạt được mục đích nghiên cứu, luận án còn sử dụng các phương pháp: phân tích - tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, logic - lịch sử, so sánh, thống kê, dự báo tình hình để nghiên cứu và luận giải các vấn đề lý luận và thực tiễn, đồng thời đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

5. Đóng góp mới của luận án

- Xây dựng khái niệm cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Làm rõ những yếu tố tác động đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Phân tích toàn diện thực trạng và những vấn đề đặt ra đối với cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

- Góp phần khẳng định tính khoa học, cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của giai cấp công nhân Việt Nam nói chung và vai trò cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam nói riêng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

- Cung cấp một số luận cứ khoa học có giá trị tham khảo trong quá trình xây dựng, hoạch định đường lối chính sách liên quan đến phát triển giai cấp công nhân và hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy những nội dung có liên quan đến giai cấp công nhân và cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong hệ thống giáo dục.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án chia làm 4 chương, 9 tiết.

 

NỘI DUNG CHƯƠNG 1

 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

 LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân và cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân

Các học giả nước ngoài khi nghiên cứu về giai cấp công nhân ở các nước tư bản chủ nghĩa đều thống nhất khẳng định, thành phần của giai cấp công nhân luôn thay đổi khi chủ nghĩa tư bản phát triển các công nghệ mới. Đại biểu cho quan điểm này là: thuyết Lý luận về giai cấp công nhân mới với đại diện tiêu biểu là Serge Mallet (1927-1973) - nhà hoạt động chính trị, nhà báo đồng thời là nhà xã hội học người Pháp và Roberta Wood (2019) với bài viết “Convention discussion: The changing composition of the working class” đăng trên website của Đảng cộng sản Mỹ. Cụ thể hơn các tác giả William E.Thompson, Joseph V.Hickey và Mica L.Thompson (2007) trong cuốn sách “Society in Focus” đã chỉ ra 4 bộ phận khác nhau trong giai cấp công nhân Mỹ và Canada: “công nhân cổ trắng”, “công nhân cổ vàng”, “công nhân cổ xanh”, “công nhân cổ hồng”.

Ở Nga, từ sau năm 1991, vấn đề giai cấp công nhân ít được bàn đến, nếu có cũng chỉ trong một chừng mực hạn hẹp, thoáng qua và dựa trên những nền tảng, cơ sở lý luận khác so với trước đây do sự thay đổi về chế độ chính trị.

Ở Trung Quốc, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng: Giai cấp công nhân Trung Quốc hiện nay là một đoàn thể người lao động lấy thu nhập bằng lương làm nguồn sống chủ yếu, bao gồm công nhân trong công xưởng, cán bộ khoa học kỹ thuật (trong đó có cả giáo viên), nhân viên trong các ngành dịch vụ, cán bộ công chức trong các cơ quan Đảng, Chính phủ, cũng như nông dân vào thành phố làm thêm. Dưới sự tác động của đường lối phát triển kinh tế, cơ cấu giai cấp công nhân Trung Quốc có sự biến đổi mạnh mẽ hoàn toàn khác so với thời kỳ trước cải cách. Đại diện cho quan điểm này có thể kể đến các tác giả như: Vương Thị Uyên, trong bài viết “Sự thay đổi kết cấu giai cấp công nhân Trung Quốc đương đại” (đăng trên Tạp chí Học viện An Thuận, số 2, quyển 15, tháng 4/2014); Hoàng Húc Đông trong bài viết “Lý luận giai cấp công nhân của các tác gia Mác xít kinh điển và những biến động mới của giai cấp công nhân Trung Quốc đương đại” (đăng trên Tạp chí Luận đàm Gang Hán, số 1-2009); My Hải Ba với bài viết “Lý luận về tình hình giai cấp công nhân Trung Quốc đương đại” (đăng trên Học báo Đại học Quảng Châu kỳ 2, quyển 17, số 2/2018); và Lưu Hải Quân trong bài “Lôgic của tư bản với sự biến đổi kết cấu giai cấp công nhân Trung Quốc đương đại” (đăng trên tạp chí Đại Liên Liễu Ninh 116026).

Ở Việt Nam, trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin các học giả cũng đã đưa ra những quan niệm về cơ cấu giai cấp công nhân hiện đại phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh mới. Hầu hết các tác giả đều thống nhất khẳng định: sự phát triển của khoa học, công nghệ cùng với những điều chỉnh của giai cấp tư sản đã làm biến động sâu sắc nền kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa, do đó dẫn đến hệ quả là cơ cấu giai cấp công nhân cũng có sự biến động mạnh mẽ trở nên phong phú, đa dạng hơn. Tiêu biểu cho quan niệm này là các tác giả: Nguyễn Thế Lực (2007) trong bài viết “Đặc điểm của giai cấp công nhân ở các nước tư bản phát triển”; Nguyễn Hoàng Giáp, Trịnh Thị Hoa (2007) trong bài viết “Vai trò của giai cấp công nhân ở các nước đang phát triển trong giai đoạn hiện nay”, đăng trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân trong quá trình phát triển nền văn minh hậu công nghiệp”;  Nguyễn Thị Quế, Nguyễn Hoàng Giáp (2010) với cuốn sách “Giai cấp công nhân ở các nước tư bản phát triển từ sau chiến tranh lạnh đến nay, thực trạng và triển vọng” và Nguyễn An Ninh (2016) trong bài viết “Một số vấn đề về giai cấp công nhân và chủ nghĩa xã hội trong bối cảnh hiện nay”.

1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

Về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam, các nhà nghiên cứu đã chỉ ra những điểm mới trong cơ cấu giai cấp công nhân sau thời kỳ đổi mới và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Dựa trên các tiêu chí khác nhau, các tác giả đã đưa ra quan điểm của mình về cách phân loại cơ cấu giai cấp công nhân (tác giả Đỗ Nguyên Phương (1989) trong bài viết “Thực trạng cơ cấu xã hội giai cấp công nhân Việt Nam và những xu hướng biến đổi”; tác giả Bùi Đình Bôn (1997) trong cuốn sách “Một số vấn đề về giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay”); chỉ ra những yêu cầu cần lưu ý khi nghiên cứu cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam (tác giả Nguyên Vũ (1986) trong bài viết “Mấy vấn đề nghiên cứu cơ cấu xã hội giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay”).

Bên cạnh đó, các tác giả cũng chỉ ra những yếu tố tác động đến sự biến đổi cơ cấu giai cấp công nhân và khẳng định công nghiệp hóa, hiện đại hóa là yếu tố quan trọng nhất, như: tác giả Cao Văn Lượng (2001) trong cuốn sách “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa và sự phát triển giai cấp công nhân”; tác giả Trần Ngọc Sơn (2001) trong Luận án “Sự phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam và vai trò của nó trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. tác giả Dương Xuân Ngọc (2008) trong cuốn sách “Giai cấp công nhân Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” và tác giả Phạm Văn Giang (2017) trong Luận án tiến sĩ triết học với đề tài “Sự biến đổi của giai cấp công nhân Việt Nam dưới tác động của hội nhập quốc tế hiện nay”.

Trong 3 cuốn sách “Một số vấn đề về giai cấp công nhân và công đoàn Việt Nam”, “Giai cấp công nhân Việt Nam với kinh tế tri thức (cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI)” và “Đổi mới tư duy về giai cấp công nhân - Kinh tế tri thức và công nhân tri thức”, tác giả Văn Tạo (1997, 2007, 2008) đã phân tích sự cần thiết phải xây dựng một định nghĩa mới về giai cấp công nhân, nhất là cần mở rộng nội hàm giai cấp công nhân, phù hợp với kinh tế tri thức và sự xuất hiện của đội ngũ công nhân tri thức.

Tác giả Nguyễn An Ninh (2008), trong cuốn sách “Về xu hướng công nhân hóa ở nước ta hiện nay” tập trung luận giải sự phân hóa, phân tầng trong giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay. Từ đó tác giả chỉ ra hệ quả và đề xuất các hướng giải quyết vấn đề phân tầng trong giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay.

Trong cuốn sách “Đời sống xã hội Việt Nam đương đại - Tình cảnh sống của người công nhân: thân phận, rủi ro và chiến lược sống” Nguyễn Đức Lộc chủ biên (2015) đã “bổ sung thêm một góc nhìn mới vào mảng đề tài công nhân thông qua việc phân tích về nhận thức của công nhân khi nói về vị trí vai trò của họ trong xã hội”.

1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng và giải pháp hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

1.2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

Khi nghiên cứu thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam các tác giả đều khẳng định, so với thời kỳ trước đổi mới, thời kỳ sau đổi mới đặc biệt là từ khi Việt Nam đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cơ cấu giai cấp công nhân có nhiều biến động mạnh mẽ theo xu hướng: giảm bộ phận công nhân trong thành phần kinh tế nhà nước, gia tăng đội ngũ công nhân trong thành phần kinh tế ngoài nhà nước và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài; cơ cấu ngành nghề trở nên phong phú đa dạng; cơ cấu trình độ có nhiều biến chuyển theo hướng tích cực; có sự phân hóa, phân tầng về thu nhập trong nội bộ giai cấp công nhân… Đại diện cho quan điểm này là các tác giả: Đặng Ngọc Tùng (2008, 2011) trong hai cuốn sách: “Xây dựng và phát huy vai trò giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” và “Xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam giai đoạn 2011-2020”; tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn (2009) trong bài viết “Xu hướng phát triển giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”; các tác giả Hoàng Chí Bảo, Nguyễn Viết Thông, Bùi Đình Bôn (2010) trong cuốn sách “Một số vấn đề phát triển lý luận về giai cấp công nhân Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”; tác giả Phạm Văn Giang (2016) trong bài viết: “Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam qua 30 năm đổi mới” và tác giả Vũ Quang Thọ (2016) trong cuốn sách “Giai cấp công nhân và công đoàn Việt Nam hiện nay - thách thức và triển vọng”.

1.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giải pháp hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

Về giải pháp, hầu như trong các cuốn sách và bài tạp chí đã công bố, chưa đưa ra hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Các công trình đã công bố mới chỉ dùng lại ở việc đưa ra giải pháp xây dựng giai cấp công nhân nói chung, chưa đưa ra các giải pháp tác động trực tiếp, cụ thể đến cơ cấu giai cấp công nhân.

1.3. Khái quát kết quả có giá trị tham khảo từ các công trình đã nghiên cứu và vấn đề luận án cần tiếp tục làm rõ

Các nhà khoa học đa phần thống nhất khẳng định: Giai cấp công nhân là sản phẩm trực tiếp của nền sản xuất công nghiệp, phát triển và biến đổi cùng với sự phát triển của nền công nghiệp hiện đại. Ở các nước xã hội chủ nghĩa, giai cấp công nhân đã giành được chính quyền, cùng với nhân dân lao động trở thành người làm chủ tư liệu sản xuất chủ yếu, làm chủ xã hội. Sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân hiện nay vẫn là thực hiện bước quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Cơ cấu, số lượng, chất lượng của giai cấp công nhân có nhiều thay đổi so với thời kỳ của C.Mác và Ph.Ăngghen; đặc biệt là sự biến đổi trong cơ cấu.

Bên cạnh những điểm tương đồng, cũng còn nhiều vấn đề tiếp tục tranh luận và có những ý kiến khác nhau, từ đó mở ra những hướng nghiên cứu mới để tiếp tục bổ sung vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin.

Về giai cấp công nhân Việt Nam và cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam các tác giả đều thống nhất quan niệm:

- Giai cấp công nhân Việt Nam là những người làm công ăn lương, hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ có tính chất công nghiệp, có mặt ở mọi thành phần kinh tế, mọi ngành nghề, mọi vùng miền. Giai cấp công nhân Việt Nam đã trở thành lực lượng sản xuất cơ bản của xã hội. Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay là lãnh đạo toàn xã hội thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bên cạnh những điểm thống nhất, các nghiên cứu về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam vẫn đặt ra những vấn đề cần tiếp tục phân tích làm sáng tỏ. Thứ nhất, hiện có 3 cụm từ khác nhau đã được các tác giả sử dụng để phân tích về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam. Vậy nên dùng khái niệm nào để có thể phản ánh chính xác nhất vấn đề. Thứ hai, chưa có định nghĩa nào phản ánh cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thứ ba, trong những công trình đã công bố, chưa có sự thống nhất trong tiêu chí phân loại cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam. Thứ tư, các nghiên cứu trước đây chưa đưa ra những dự báo phát triển của cơ cấu giai cấp công nhân và những giải pháp phù hợp để hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Từ tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn đề còn đặt ra, đề tài luận án “Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước luận án sẽ tập trung làm rõ một số vấn đề sau đây:

Một là, xây dựng khái niệm, đề xuất hệ thống tiêu chí phân loại và phân tích các yếu tố tác động đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Hai là, phân tích thực trạng, làm rõ những biến đổi của cơ cấu giai cấp công nhân trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa từ đó chỉ ra những vấn đề đặt ra từ thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

Ba là, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân, góp phần xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam lớn mạnh đáp ứng được yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Kết luận chương 1

Qua một số công trình của các nhà nghiên cứu của Mỹ, Pháp, Đức, đặc biệt là Trung Quốc, chúng ta cũng có thể hình dung một cách sơ bộ về giai cấp công nhân thế giới hiện nay và những biến đổi về cơ cấu của giai cấp này. Đó là sự đa dạng về cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trình độ, cơ cấu thu nhập, là sự phân hóa, phân tầng ngày càng trở nên sâu sắc trong giai cấp công nhân. Đây là những tham chiếu quan trọng để chúng ta nghiên cứu và dự báo về sự phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam cũng như những biến đổi trong cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Các công trình nghiên cứu trong nước, tuy chưa nghiên cứu chuyên sâu về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam nhưng cũng đã cung cấp những luận cứ khoa học, quan trọng về những vấn đề lý luận và thực tiễn về giai cấp công nhân Việt Nam, cũng như phân tích thực trạng và đề ra phương hướng, giải pháp xây dựng giai cấp công nhân đáp ứng yếu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Là cơ sở để nghiên cứu sinh tiếp thu và có những kiến giải xác đáng với những vấn đề nghiên cứu mà luận án đặt ra.

 

CHƯƠNG 2

CƠ CẤU GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM TRONG

THỜI KỲ ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƯỚC - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

2.1. Lý luận chung về cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

2.1.1. Một số khái niệm cơ bản

2.1.1.1. Khái niệm giai cấp công nhân, giai cấp công nhân Việt Nam

          Khái niệm giai cấp công nhân

Giai cấp công nhân là một tập đoàn xã hội ổn định, hình và phát triển cùng với sự phát triển của nền công nghiệp ngày càng hiện đại và tính xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất; là lực lượng lao động cơ bản, trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quá trình sản xuất, tái sản xuất ra của cải xã hội và cải tạo các quan hệ xã hội; là lực lượng chủ yếu, lãnh đạo tiến trình lịch sử quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản thông qua vai trò của Đảng cộng sản.

Khái niệm giai cấp công nhân Việt Nam.

Giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa được hiểu là: lực lượng lao động to lớn, cơ bản, tiên tiến trong xã hội và đang phát triển, lao động sản xuất vật chất theo phương thức công nghiệp; bao gồm lao động chân tay và trí óc, làm công hưởng lương trong các loại hình sản xuất, kinh doanh dịch vụ công nghiệp hoặc có tính chất công nghiệp. Với đội tiên phong là Đảng cộng sản Việt Nam, giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay có sứ mệnh lịch sử là thực hiện thắng lợi sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước tiến tới xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản ở Việt Nam.

2.1.1.2. Khái niệm cơ cấu giai cấp, cơ cấu giai cấp công nhân và cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

Khái niệm cơ cấu giai cấp

Cơ cấu giai cấp là hệ thống các giai cấp, tầng lớp xã hội và các mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng trong một chế độ xã hội nhất định.

Khái niệm cơ cấu giai cấp công nhân

Cơ cấu giai cấp công nhân là một phạm trù dùng để chỉ các bộ phận cấu thành nên giai cấp công nhân (căn cứ theo những tiêu chí khác nhau) và mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa các bộ phận đó.

Khái niệm cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

Từ khái niệm cơ cấu giai cấp công nhân và khái niệm giai cấp công nhân Việt Nam, có thể hiểu: cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam là phạm trù dùng để chỉ các bộ phận cấu thành nên giai cấp công nhân Việt Nam (căn cứ theo những tiêu chí khác nhau) và mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa các bộ phận đó.

2.1.2. Phân loại cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

2.1.2.1. Cơ cấu giai cấp công nhân theo thành phần kinh tế

Xét về cơ cấu thành phần kinh tế giai cấp công nhân được chia thành 3 bộ phận: công nhân trong doanh nghiệp nhà nước, công nhân trong doanh nghiệp ngoài nhà nước, công nhân trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

2.1.2.2. Cơ cấu giai cấp công nhân theo ngành kinh tế

Xét dưới góc độ ngành nghề, giai cấp công nhân Việt Nam chia thành ba bộ phận cơ bản: công nhân ngành công nghiệp, công nhân ngành nông nghiệp và công nhân ngành dịch vụ.

2.1.2.3. Cơ cấu giai cấp công nhân theo trình độ

Khi đề cập đến đến trình độ của giai cấp công nhân, các nhà khoa học thường dùng hai chỉ báo: trình độ học vấn và trình độ chuyên môn. Cơ cấu trình độ của giai cấp công nhân là yếu tố phản ánh chất lượng của giai cấp công nhân và là loại hình cơ cấu quan trọng, cần chú ý để xây dựng giai cấp công nhân Việt Nam thực sự lớn mạnh.

2.1.2.4. Cơ cấu giai cấp công nhân theo tiền lương, thu nhập

Sự khác nhau về thu nhập của công nhân có thể chia thành 3 nhóm cơ bản. Nhóm công nhân có mức thu nhập thấp là những công nhân có mức lương nhỏ hơn hoặc bằng mức lương tối thiểu do nhà nước quy định. Nhóm công nhân có mức thu nhập trung bình là nhóm công nhân có mức lương bằng mức thu nhập bình quân của người lao động Việt Nam. Số còn lại được xếp vào diện nhóm công nhân có mức thu nhập cao.

2.2. Các yếu tố tác động đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

2.2.1. Yếu tố khách quan

2.2.1.1. Tác động của xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

- Làm gia tăng nhanh chóng bộ phận công nhân trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

- Làm thay đổi cơ cấu ngành nghề của giai cấp công nhân Việt Nam

Tuy nhiên, toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế cũng có những tác động trái chiều đến một bộ phận công nhân, làm cho một bộ phận công nhân phai nhạt lý tưởng cách mạng, mất niềm tin chính trị vào Đảng và Nhà nước thậm chí bàng quan, thờ ơ trước những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch.

2.2.1.2. Tác động của kinh tế tri thức đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

Kinh tế tri thức làm cho cơ cấu trình độ của giai cấp công nhân phát triển theo hướng hiện đại. Kinh tế tri thức sẽ đẩy nhanh quá trình ra đời và phát triển của bộ phận công nhân trí thức. Bên cạnh những tác động tích cực, kinh tế tri thức cũng làm cho bộ một bộ phận công nhân bị mất việc làm, trở nên thất nghiệp hoặc bổ sung vào đội quân lao động dự bị khi máy móc được được ứng dụng rộng rãi và thay thế dần lao động chân tay. Ngoài ra, kinh tế tri thức cũng góp phần làm cho phân hóa thu nhập trong giai cấp công nhân Việt Nam diễn ra ngày càng sâu sắc hơn.

2.2.1.3. Tác động của đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh kinh tế thị trường đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam

- Công nghiệp hóa hiện đại hóa làm thay đổi cơ cấu giai cấp công nhân trong các thành phần kinh tế; tạo ra sự đa dạng trong cơ cấu ngành kinh tế của giai cấp công nhân Việt Nam; công nghiệp hóa, hiện đại hóa làm biến đổi cơ cấu chất lượng giai cấp công nhân Việt Nam theo cả chiều rộng và chiều sâu.

Bên cạnh những tác động tích cực, mặt trái của công nghiệp hóa, hiện đại hóa cũng gây nên những bất cập xã hội đối với cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam; gây nên tình trạng cạnh tranh nguồn nhân lực giữa các loại hình doanh nghiệp, đặc biệt là đối với đội ngũ công nhân chất lượng cao.

Có thể nói trong các yếu tố khách quan tác động đến cơ cấu giai cấp công nhân thì công nghiệp hóa, hiện đại hóa là yếu tố bao trùm nhất, mang tính quyết định nhất đến sự biến đổi cơ cấu giai cấp công nhân. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với sự dịch chuyển cơ cấu kinh tế đã làm thay đổi căn bản diện mạo của cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

2.2.2. Yếu tố chủ quan

2.2.2.1. Tác động của đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước và hoạt động của tổ chức Công đoàn đến cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

Xây dựng giai cấp công nhân lớn mạnh là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, của cả hệ thống chính trị cũng như bản thân người công nhân; trong đó, vai trò lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước có tác động trực tiếp đến sự phát triển, biến đổi của cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

2.2.2.2. Vai trò của các doanh nghiệp

Doanh nghiệp tác động trực tiếp đến cơ cấu số lượng của giai cấp công nhân; thúc đẩy và tạo cơ hội chuyển dịch cơ cấu ngành nghề của giai cấp công nhân; góp phần nâng cao cơ cấu chất lượng giai cấp công nhân.

2.2.2.3. Ý thức tự giác của bản thân người công nhân

Có thể nói đây là yếu tố chủ quan quan trọng tạo ra sự chuyển biến trong giai cấp công nhân nói chung và cơ cấu giai cấp công nhân nói riêng.

Tiểu kết chương 2

Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam là một phạm trù chỉ các bộ phận cấu thành nên giai cấp công nhân Việt Nam được nhận diện theo các tiêu chí khác nhau. Các bộ phận này không tồn tại một cách biệt lập mà có mối quan hệ mật thiết, tác động qua lại lẫn nhau và chuyển hóa cho nhau. Vì vậy, nghiên cứu cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam phải chỉ ra được mối quan hệ và sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các bộ phận trong giai cấp công nhân, qua đó thấy được sự phát triển của từng bộ phận trong giai cấp để xây dựng chính sách điều chỉnh phù hợp với từng bộ phận, tạo nên tính thống nhất trong quá trình phát triển giai cấp công nhân Việt Nam.

Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam không tồn tại trong trạng thái đứng im mà luôn vận động biến đổi bởi nó chịu sự tác động từ rất nhiều nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan. Chính những nhân tố này đã tạo nên tính chất đa dạng, phong phú của cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

 

CHƯƠNG 3

CƠ CẤU GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM TRONG

THỜI KỲ ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA -THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

3.1. Thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

3.1.1. Cơ cấu giai cấp công nhân theo thành phần kinh tế

3.1.1.2. Công nhân trong doanh nghiệp nhà nước giảm mạnh và có xu hướng chuyển sang làm việc ở các loại hình doanh nghiệp khác

Khi chủ trương “sắp xếp, đổi mới để nâng cao hoạt động của doanh nghiệp nhà nước” được đẩy mạnh trong thực tiễn thì số lượng các doanh nghiệp nhà nước giảm đáng kể, kéo theo đó là sự giảm mạnh của bộ phận công nhân trong loại hình doanh nghiệp này.

Có sự di chuyển một bộ phận công nhân có trình độ cao từ doanh nghiệp nhà nước sang doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

3.1.1.2. Công nhân trong doanh nghiệp nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh

Trái ngược với sự giảm mạnh của bộ phận công nhân trong các doanh nghiệp nhà nước là sự tăng nhanh của bộ phận công nhân trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

3.1.2. Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo ngành kinh tế

Công nhân lao động trong ngành nông nghiệp giảm mạnh, công nhân lao động trong ngành công nghiệp và dịch vụ tăng nhanh. Cơ cấu giai cấp công nhân trong từng ngành cũng có sự chuyển dịch tích cực.

Trong thời gian tới, cơ cấu ngành nghề của giai cấp công nhân Việt Nam vẫn tiếp tục có những biến đổi mạnh mẽ. Đó là sự giảm đi nhanh chóng của bộ phận công nhân trong các ngành công nghiệp truyền thống, công nghiệp chế biến, chế tạo và sự tăng lên của đội ngũ công nhân dịch vụ, những ngành công nghiệp mới…

3.1.3. Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo trình độ

Về trình độ học vấn

Mặt bằng trình độ học vấn của công nhân các nước trong khu vực và trên thế giới thì trình độ học vấn của công nhân Việt Nam còn khá thấp.

Trình độ chuyên môn

Trình độ chuyên môn của giai cấp công nhân Việt Nam cũng có những bước tiến rõ rệt. Ngày càng có nhiều trí thức giác ngộ được lợi ích giai cấp, đứng vào hàng ngũ giai cấp công nhân, làm cho bộ phận công nhân trí thức đóng vai trò ngày càng quan trọng trong sự phát triển của giai cấp công nhân.

3.1.4. Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo tiền lương, thu nhập

Mặt bằng tiền lương và thu nhập của giai cấp công nhân Việt Nam còn thấp. Có sự chênh lệch khá lớn về thu nhập giữa các bộ phận công nhân ở các ngành kinh tế, các thành phần kinh tế khác nhau, thậm chí là chênh lệch ngay trong một ngành, một thành phần kinh tế.Trình độ của các bộ phận công nhân khác nhau cũng đưa đến sự khác nhau trong mức thu nhập.

3.2. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa

3.2.1. Những vấn đề đặt ta từ cơ cấu giai cấp công nhân theo thành phần kinh tế

- Đội ngũ công nhân trong doanh nghiệp nhà nước chưa thể hiện được vai trò tiên phong, dẫn dắt giai cấp công nhân Việt Nam.

- Sự di chuyển một lượng lớn công nhân có trình độ cao từ các doanh nghiệp nhà nước sang doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài làm ảnh hưởng đến vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế quốc dân.

- Sự gia tăng mạnh mẽ của bộ phận công nhân trong doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đặt ra nhiều vấn đề chính trị - xã hội cần giải quyết.

3.2.2. Những vấn đề đặt ra từ cơ cấu giai cấp công nhân theo ngành kinh tế

- Số lượng công nhân nông nghiệp quá ít sẽ làm giảm tốc độ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn

- Công nhân trong ngành dịch vụ của Việt Nam còn chiếm tỷ lệ thấp chưa đáp ứng tốt yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, phát triển kinh tế tri thức và hướng tới phát triển nền kinh tế số.

3.2.3. Những vấn đề đặt ra từ cơ cấu giai cấp công nhân theo trình độ

- Tỷ lệ công nhân chưa qua đào tạo tại các trường lớp, cơ sở đào tạo nghề nghiệp chuyên nghiệp còn lớn.

- Giai cấp công nhân nước ta hiện nay đang mất cân đối trong cơ cấu lao động kỹ thuật, tình trạng thừa lao động giản đơn, chưa qua đào tạo; thiếu nghiêm trọng các chuyên gia kỹ thuật, cán bộ quản lý giỏi, công nhân lành nghề vẫn diễn ra phổ biến ở tất cả các ngành, các thành phần kinh tế.

3.3.4. Vấn đề đặt ra từ cơ cấu giai cấp công nhân theo tiền lương, thu nhập

Cơ cấu tiền lương, thu nhập, trong nội bộ giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay đang có sự chênh khá rõ nét. Trước hết cần khẳng định rằng, trên một số mặt, một số lĩnh vực, sự phân tầng này sẽ tạo động lực cho quá trình phát triển của giai cấp công nhân nói chung. Tuy nhiên, khi đặt vấn đề phân hóa thu nhập của giai cấp công nhân trong quá trình thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp này sẽ là một vấn đề phức tạp, rất cần được quan tâm và có hướng giải quyết kịp thời. Chúng ta dễ nhận thấy những tác động tiêu cực của sự phân hóa thu nhập trong giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay:

Một là, phân hóa thu nhập làm giảm nhịp độ phát triển chung của giai cấp công nhân.

Hai là, phân hóa thu nhập làm giảm tính thống nhất, đoàn kết - một đặc điểm rất quan trọng của giai cấp công nhân, thiếu nó, giai cấp công nhân không thể thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của mình.

Ba là, phân tầng trong thu nhập của giai cấp công nhân tác động tiêu cực đến quá trình thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp này.

Kết luận chương 3

Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai cấp công nhân Việt Nam đã có sự biến đổi mạnh mẽ trên tất cả các loại hình cơ cấu. Số lượng công nhân trong doanh nghiệp nhà nước giảm tuyệt đối, số lượng công nhân trong các loại hình doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh. Có sự dịch chuyển một bộ phận công nhân có trình độ cao từ khu vực kinh tế nhà nước sang kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài làm ảnh hưởng không nhỏ đến vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế này. Cơ cấu ngành kinh tế của giai cấp công nhân có những biến đổi tích cực. Tuy nhiên tỷ lệ công nhân ngành nông nghiệp và dịch vụ còn thấp. Cơ cấu chất lượng của giai cấp công nhân công nhân cũng có những chuyển biến tích cực với sự gia tăng nhanh của bộ phận công nhân có trình độ chuyên môn cao và công nhân trí thức. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng mất cân đối trong cơ cấu lao động kỹ thuật ở nhiều ngành, nhiều thành phần kinh tế. Cơ cấu thu nhập của giai cấp công nhân Việt Nam cũng có những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, khoảng cách thu nhập, phân hóa giàu nghèo đang diễn ra và có xu hướng ngày càng gia tăng sẽ làm giảm tính đoàn kết, thống nhất, làm giảm sức mạnh của giai cấp công nhân Việt Nam.

 

CHƯƠNG 4

QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CẤU GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CỦA THỜI KỲ ĐẨY MẠNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA ĐẤT NƯỚC

4.1. Quan điểm hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đẩy manh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước 

4.1.1. Hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo hướng hài hòa, hợp lý

Trước hết, đó là sự hợp lý về cơ cấu thành phần kinh tế của giai cấp công nhân tương ứng vai trò, vị trí của các thành phần kinh tế ở Việt Nam.

Thứ hai, đảm bảo sự hài hòa trong cơ cấu thu nhập của giai cấp công nhân Việt Nam.

4.1.2. Hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo hướng hiện đại đáp ứng yêu cầu phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế

Hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam theo hướng hiện đại trước hết cần hiện đại hóa cơ cấu ngành nghề của giai cấp công nhân.

Hiện đại hóa cơ cấu trình độ của giai cấp công nhân bằng cách gia tăng số lượng công nhân có trình độ học vấn, trình độ chuyên môn cao. Phát triển ngày càng đông đội ngũ công nhân trí thức.

4.2. Giải pháp hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

 4.2.1. Nhóm giải pháp tác động vào cơ cấu thành phần kinh tế  của giai cấp công nhân

4.2.1.1. Phát triển đội ngũ công nhân trong các doanh nghiệp nhà nước thực sự trở thành lực lượng nòng cốt của giai cấp công nhân Việt Nam

- Quan tâm, chú ý đến công tác tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ công nhân nhà nước đặc biệt là bộ phận công nhân công nhân có trình độ cao - công nhân trí thức.

- Doanh nghiệp nhà nước cần đi tiên phong trong việc ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ vào sản xuất, đẩy mạnh khả năng nghiên cứu, sáng tạo các sản phẩm, dịch vụ mới.

- Tăng cường giáo dục ý thức chính trị, bản lĩnh giai cấp cho bộ phận công nhân trong doanh nghiệp nhà nước.

4.2.1.2. Ngăn chặn tình trạng “chảy máu chất xám” trong các doanh nghiệp nhà nước

- Cải cách chính sách tiền lương trong các doanh nghiệp nhà nước; thường xuyên quan tâm đến đời sống vật chất và tinh thần của công nhân.

- Các doanh nghiệp nhà nước cần xây dựng môi trường làm việc ổn định, có tính chuyên nghiệp cao.

- Chính phủ cần ban hành quy định về trách nhiệm đào tạo nguồn nhân lực của các doanh nghiệp và trách nhiệm của người công nhân tại các doanh nghiệp nhà nước đặc thù.

- Bản thân mỗi người công nhân trong các doanh nghiệp nhà nước cần nâng cao ý thức trách nhiệm của mình trong thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội nói chung và nhiệm vụ phát triển giai cấp công nhân Việt Nam nói riêng.

4.2.1.3. Giải quyết tốt các vấn đề chính trị - xã hội nảy sinh trong bộ phận công nhân doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

- Nâng cao ý thức chính trị; giáo dục, bồi dưỡng mục tiêu, lý tưởng giai cấp cho bộ phận công nhân trong doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

- Quan tâm chăm lo đời sống vật chất và tinh thần; xóa bỏ tâm lý “con nuôi” trong tư tưởng của bộ phận công nhân doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

- Giải quyết có hiệu quả vấn đề đình công, bãi công trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

4.2.2. Nhóm giải pháp tác động vào cơ cấu ngành kinh tế của giai cấp công nhân

4.2.2.1. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng hiện đại, gia tăng tỷ trọng công nhân trong ngành dịch vụ

- Cơ cấu lại thực chất ngành công nghiệp. Thay vì hướng vào phát triển công nghiệp khai thác như trước đây, ngành công nghiệp Việt Nam hiện nay cần hướng vào phát triển các ngành công nghiệp chế biến sâu, chế biến tinh nông, lâm, thủy sản; công nghiệp chế tạo, công nghiệp hỗ trợ…

- Cơ cấu lại ngành dịch vụ, gia tăng tốc độ tăng trưởng của ngành dịch vụ, nhằm tăng tỷ trọng công nhân ngành dịch vụ trong cơ cấu giai cấp công nhân.

4.2.2.2. Gia tăng số lượng và chất lượng công nhân ngành nông nghiệp để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn

- “Công nghiệp hóa, dịch vụ hóa nông nghiệp” nhằm thu hút lao động chất lượng cao vào làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp.

- Khuyến khích và có chế độ ưu đãi về mặt chính sách đối với các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp.

- Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ công nhân nông nghiệp chất lượng cao.

4.2.3. Nhóm giải pháp tác động đến cơ cấu trình độ của giai cấp công nhân

4.2.3.1. Xây dựng nội dung chương trình, phương pháp đào tạo nghề theo hướng đổi mới, sáng tạo.

- Đổi mới nội dung chương trình, phương pháp đào tạo là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề hiện nay.

- Đa dạng hóa phương thức đào tạo dựa theo mô hình giáo dục mở, khung trình độ quốc gia, gắn với thị trường và đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

- Ưu tiên lớn nhất trong đào tạo nghề là cung cấp cho người học những kiến thức nghề nghiệp căn bản nhất để sau này họ có thể chuyển đổi nghề nghiệp một cách dễ dàng và thuận tiện.

4.2.3.2. Đẩy mạnh và thực hiện có hiệu quả công tác hướng nghiệp, phân luồng, trong giáo dục

- Hướng nghiệp trong giáo dục là các biện pháp tiến hành trong và ngoài cơ sở giáo dục, giúp người học có kiến thức về nghề nghiệp, khả năng lựa chọn nghề nghiệp trên cơ sở nguyện vọng, sở trường của cá nhân kết hợp với nhu cầu sử dụng lao động của xã hội cũng như xu hướng phát triển của nghề nghiệp đó trong tương lai.

- Phân luồng trong giáo dục là biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục trên cơ sở thực hiện hướng nghiệp trong giáo dục, tạo điều kiện để học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở, trung học phổ thông tiếp tục học ở cấp học, trình độ cao hơn, hoặc chuyển sang học giáo dục nghề nghiệp hay tham gia vào thị trường lao động phù hợp với năng lực của các nhân và nhu cầu của xã hội, góp phần điều tiết cơ cấu ngành nghề của lực lượng lao động phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước.

4.2.3.3. Thường xuyên giáo dục công nhân nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phải học tập nâng cao trình độ.

- Giáo dục công nhân nhận thức rõ tầm quan trong của vấn đề học tập là trách nhiệm của những người làm công tác tuyên truyền giáo dục mà cốt lõi là cán bộ Công đoàn.

- Có chế độ, chính sách ưu tiên, bố trí công việc hợp lý và có đãi ngộ thỏa đáng đối với bộ phận công nhân tích cực tham gia học tập, bồi dưỡng, hoàn thành xuất sắc các chương trình đào tạo nâng cao, hoặc đào tạo lại.

- Bản thân mỗi người công nhân cần có nhận thức rõ ràng rằng: trong thời đại ngày nay để có công việc tốt, cho thu nhập cao thì học tập là nhiệm vụ thường xuyên, suốt đời.

4.2.3.4. Huy động sự vào cuộc của doanh nghiệp trong việc nâng cao cơ cấu chất lượng của giai cấp công nhân Việt Nam

- Cần khuyến khích doanh nghiệp đẩy mạnh các hoạt động liên kết đào tạo với các trường trung cấp, cao đẳng và đại học dưới nhiều hình thức khác nhau, theo nhiều cấp độ khác nhau.

- Doanh nghiệp cần có chương trình phối hợp tư vấn hướng nghiệp cho học sinh, sinh viên để họ lựa chọn đúng nghề nghiệp theo sở thích đồng thời cũng đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp và của xã hội.

- Hàng năm các doanh nghiệp cần tổ chức phân loại, đánh giá và đào tạo lại cho người công nhân những kỹ năng mới.

4.2.3.5. Phát triển đội ngũ công nhân trí thức, chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Công nhân trí thức có thể xem là lực lượng mũi nhọn, tác động trực tiếp tới phương hướng phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay. Do vậy, phát triển đội ngũ công nhân trí thức là yêu cầu khách quan, cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc của Đảng, Nhà nước, các cơ sở giáo dục, đào tạo và các doanh nghiệp.

4.2.4. Nhóm giải pháp tác động đến cơ cấu tiền lương, thu nhập của giai cấp công nhân Việt Nam

4.2.4.1. Rút ngắn khoảng cách chênh lệch về tiền lương, thu nhập giữa các bộ phận khác nhau trong giai cấp công nhân

- Xây dựng và hoàn thiện chính sách tiền lương, nâng cao mặt bằng thu nhập của giai cấp công nhân

- Bảo đảm nguyên tắc công bằng, bình đẳng trong phân phối tiền lương, thu nhập.

4.2.4.2. Hoàn thiện và mở rộng hệ thống phúc lợi xã hội, an sinh xã hội cho công nhân

- Đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống luật về an sinh xã hội, phúc lợi xã hội.

- Hệ thống phúc lợi và an sinh xã hội, trước hết cần hướng tới bộ phận công nhân yếu thế, công nhân lao động giản đơn trên thị trường lao động.

- Các doanh nghiệp cần xây dựng, duy trì và phát triển quỹ phúc lợi.

Tiểu kết chương 4

   Để hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân đáp ứng tốt yêu cầu của công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế cần hướng tới sự hài hòa, hợp lý và hiện đại trong cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam.

Bên cạnh đó, cần tiến hành đồng bộ các giải pháp cụ thể, tác động vào từng loại hình cơ cấu. Phát triển đội ngũ công nhân trong các doanh nghiệp nhà nước thực sự trở thành lực lượng nòng cốt của giai cấp công nhân Việt Nam; ngăn chặn tình trạng “chảy máu chất xám” trong doanh nghiệp nhà nước và giải quyết tốt các vấn đề chính trị - xã hội nảy sinh trong bộ phận công nhân doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Gia tăng số lượng và chất lượng công nhân ngành nông nghiệp nhằm thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn. Xây dựng nội dung, chương trình, phương pháp đào tạo nghề theo hướng đổi mới, sáng tạo; đẩy mạnh và thực hiện có hiệu quả công tác hướng nghiệp, phân luồng trong giáo dục; thường xuyên giáo dục công nhân nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phải học tập nâng cao trình độ; huy động sự vào cuộc của doanh nghiệp trong việc nâng cao cơ cấu chất lượng của giai cấp công nhân và phát triển đội ngũ công nhân trí thức, chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Rút ngắn khoảng cách chênh lệch về tiền lương, thu nhập giữa các bộ phận khác nhau trong giai cấp công nhân và hoàn thiện, mở rộng hệ thống phúc lợi xã hội, an sinh xã hội cho người công nhân.

                            

KẾT LUẬN

Cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam là một phạm trù vừa phản ánh cơ cấu số lượng nhưng đồng thời cũng phản ánh cơ cấu chất lượng của giai cấp công nhân. Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế, cơ cấu giai cấp công nhân có nhiều biến đổi, rất phong phú và đa dạng, tác động trực tiếp tới sự phát triển của giai cấp công nhân Việt Nam Việt Nam nói riêng và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung. Quan nghiên cứu cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, có thể rút ra một số kết luận sau đây:

Thứ nhất, cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển chung của giai cấp công nhân Việt Nam và là một trong những yếu tố quan trọng, quyết định đến vấn đề thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ hai, cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam chịu sự tác động của rất nhiều yếu tố: khách quan, chủ quan, bên trong, bên ngoài. Do đó, sự biến đổi cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam mang tính qui luật khách quan, nhưng cũng phụ thuộc rất nhiều vào các nhân tố chủ quan, và có thể khẳng định công nghiệp hóa, hiện đại hóa với nội dung căn bản là chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại là yếu tố quan trọng nhất, tác động trực tiếp nhất.

­Thứ ba, trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam có nhiều biến đổi phức tạp, có những biến đổi mang tính tích cực, thúc đẩy sự phát triển của giai cấp công nhân nói riêng và sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung; nhưng bên cạnh đó cũng có những biến đổi mang tính tiêu cực, ảnh hưởng đến quá trình thực hiện sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam. 

­Thứ tư, để phát huy tính tích cực và khắc phục những hạn chế của quá trình biến đổi cơ cấu giai cấp công nhân Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa cần một hệ thống giải pháp khoa học, thiết thực hướng vào các chủ thể: vai trò của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội trong giai cấp công nhân, các doanh nghiệp và sự tự ý thức vươn lên của chính bản thân giai cấp công nhân Việt Nam; trong đó việc xây dựng một cơ cấu kinh tế tiên tiến, hiện đại là điều kiện quan trọng nhất để hoàn thiện cơ cấu giai cấp công nhân đáp ứng được yêu cầu mới của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.