Bài văn của học sinh thi vào khối D - ĐHQGHN năm 2006

Câu hỏi: Trình bày cảm nghĩ về bi kịch của nhân vật Vũ Như Tô trong kịch Vũ Như Tô (đoạn trích đã học) của Nguyễn Huy Tưởng (đề thi khối D, năm 2006, câu 3 điểm) Bài làm: Tôi nhớ mãi cái lần tôi theo ba mẹ sang Trung Quốc, cái cảm giác được đứng trên đất nước láng giềng thật rộng lớn và vô cùng đặc biệt, rất thú vị. Trung Quốc vô vàn những danh lam, thắng cảnh, những điểm dừng chân, những di tích... Nhưng có lẽ, cái kì quan Vạn lí trường thành mới để lại cho tôi những ấn tượng và những cảm xúc sâu đậm nhất. Không hiểu sao, khi dừng lại nơi đây, đặt chân lên công trình kì vĩ ấy, bất giác trong đầu tôi ùa về những cảm xúc khi lần đầu tiên đọc vở kịch Vũ Như Tô của Nguyễn Huy Tưởng. Tự hào và tiếc nuối trong sự so sánh giữa Cửu Trùng Đài và Vạn lí trường thành. Có quá khập khiễng không, khi một bên là kì quan thế giới (đã được công nhận) còn bên kia chỉ là “kì quan” trong mơ ước của một kiến trúc sư; một bên là hiện hữu, vẫn tồn tại cùng năm tháng, còn bên kia chỉ đống tro tàn trong những trang sách? Khập khiễng, nhưng vẫn có những nét tương đồng thật thú vị. Cửu Trùng Đài bị đốt, nói như Nguyễn Huy Tưởng thì đó là niềm sung sướng hay là một thiệt thòi? Nhà văn không biết, chúng ta cũng không biết, bởi Nguyễn Huy Tưởng viết ra vở kịch là vì “cùng một bệnh với Đan Thiềm”. Còn chúng ta, người đọc, người xem, chỉ là người đi tìm đáp án cho những bi kịch chất chồng mà nhà văn đã viết ra. Bi kịch của Vũ Như Tô có lẽ xuất phát từ ngay cái tài của ông, cái tài xây dựng, tài dùng những viên gạch như một vị Thống lĩnh “điều binh, khiển tướng”, có thể xây những toà nhà cao ngất mà không đặt sai một viên gạch nhỏ nào, là cái tài đặt đúng người nhưng lại nhầm thời. Trong lí luận mĩ học, bi kịch được lí giải bằng nguyên nhân sự đối lập giữa lí tưởng và thực tại, sự mâu thuẫn giữa ước mơ vươn tới của con người và giới hạn không thể vượt qua của hiện thực. Bi kịch của nhân vật Vũ Như Tô chính là như thế! Giá như Vũ Như Tô đừng sinh ra vào thời tên hôn quân Lê Tương Dực, vào thời đất nước rối ren, dân đen lầm than đói khổ, thì biết đâu lại khác, biết đâu vẫn có Cửu Trùng Đài? Nhưng đó chỉ là giả thiết mà nếu Vũ Như Tô sống lại, có thể ông vẫn cứ nuối tiếc đặt ra. Chúng ta, những người đi tìm đáp án, chỉ có thể khẳng định được rằng, tạo hoá có cái lí của tạo hoá và Nguyễn Huy Tưởng cũng có cái lí của ông. Bởi ông đã may mắn (hay bất hạnh) gặp được Đan Thiềm, người cung nữ tài sắc bị thất sủng, người dám đốt cháy tài năng của Vũ Như Tô, dù biết điều đó vô cùng nguy hiểm. Nên chia sẻ thế nào với bi kịch Vũ Như Tô, cảm ơn ông hay oán trách ông? Bản thân Nguyễn Huy Tưởng hình như không có lời giải đáp. Ban đầu, Vũ Như Tô kiên quyết từ chối xây dựng Cửu Trùng Đài, bởi lẽ, ông biết Lê Tương Dực là kẻ “hôn quân, bạo chúa”. Thế nhưng, chính Đan Thiềm đã khuyên nhủ ông, nên nhân cơ hội này để xây một Cửu Trùng Đài “tranh tinh xảo với hoá công”. Vũ Như Tô nghe theo, và như vở kịch, ở hồi kết thúc, khi Cửu Trùng Đài còn đang dang dở, quân phản loạn đứng đầu là Trịnh Duy Sản nổi dậy giết vua, Đan Thiềm, Vũ Như Tô, đốt Cửu Trùng Đài. Tại sao lại vậy? Trả lời câu hỏi này, chúng ta sẽ ít nhiều lí giải được bi kịch Vũ Như Tô, cho dù đó là điều không dễ, bởi lẽ, trước câu hỏi này, chính bản thân Nguyễn Huy Tưởng đã từng thừa nhận sự bối rối của mình: “Than ôi, Vũ Như Tô phải hay những kẻ giết Như Tô phải? Ta không biết - Cầm bút, chẳng qua cũng là cùng một bệnh với Đan Thiềm”. Bi kịch Vũ Như Tô bắt nguồn từ bi kịch giai cấp, vua chúa ăn chơi sa đoạ, dân chúng lầm than. Vũ Như Tô không thuộc giai cấp thống trị, nhưng vì Cửu Trùng Đài, vì cái Đẹp, ông đành phải mượn tay quyền lực. Dân chúng khổ cực, lầm than, biết bao người mất cha, mất con vì “công trình Nghệ thuật” Cửu Trùng Đài. Chính vì vậy, trước mắt mọi người, căm hờn chủ yếu chỉ dồn vào Vũ Như Tô. Cũng có người cho rằng, dân chúng “lầm lạc” khi họ đặt nỗi căm hờn không đúng chỗ. Còn Vũ Như Tô, người quá ham mê cái đẹp, có lẽ ông đã không lường được hết tấn bi kịch này. Bi kịch của ông là bi kịch về sự mâu thuẫn giữa cái đẹp và hiện thực, bi kịch của người nghệ sĩ không dung hoà nổi “cõi bồng lai” và “chốn lầm than”. Vũ Như Tô chỉ chăm chăm dồn hết công sức vào Cửu Trùng Đài mà không hề để ý, “đám dân đen”, binh lính kia khổ cực đến nhường nào. Thậm chí, vì lo cho Cửu Trùng Đài, lo cho cái đẹp, ông còn ra lệnh chém chết những người bỏ trốn. Một bên là mâu thuẫn giai cấp, bên kia là mâu thuẫn nghệ thuật, rốt cục mâu thuẫn nào sẽ được gỡ bỏ đây? Tấn bi kịch của Vũ Như Tô xét cho cùng lại là ở chỗ, nếu giải quyết được mâu thuẫn này thì không giải quyết được mâu thuẫn kia. Có lẽ vì thế chăng mà chính nhà văn Nguyễn Huy Tưởng cũng không thể tìm được lời giải đáp? Kết thúc vở kịch, vua bị giết chết, Đông Các đại học sĩ Nguyễn Vũ thì tự vẫn, mâu thuẫn giai cấp được đẩy lên cao trào, vấn đề giai cấp dù sao cũng đã được giải quyết. Còn mâu thuẫn của người nghệ sĩ Vũ Như Tô đến khi ra pháp trường, thì hình như vẫn được giữ nguyên: “Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài!”. Kết thúc kịch, tiếng kêu đau đớn, thất thanh của Vũ Như Tô vẫn còn như xoáy vào lòng người đọc, người xem. Quả thực, Vũ Như Tô hơn người ở chỗ tài năng và hết mình cho nghệ thuật. Khi Đan Thiềm thành thật khuyên can Vũ như Tô nên chạy trốn, nếu không mất mạng, ông vẫn kiên quyết không đi, vẫn hết mình với Cửu Trùng Đài “Hồn tôi ở đây, tôi còn đi đâu?”. Vậy là, cái hơn người ở Vũ Như Tô lại là cái thua người. Nhà nghệ sĩ không nhận ra thời thế, không phân biệt được đúng sai ngay trong thế giới nghệ thuật của mình. Cái đẹp tinh xảo kia phải đổi bằng máu xương của người dân thì có đáng không? Vũ Như Tô chỉ dừng lại ở cái đẹp thuần tuý, cho dù nó là cái đẹp của muôn đời. Còn người dân lại chỉ đánh giá cái đẹp trong sự gắn bó với cái có ích trong cuộc sống. Hai mặt của một vấn đề, nhưng lại là mâu thuẫn không thể nào giải quyết. Cái đẹp là của muôn đời, nhưng than ôi, dân chúng lại không thể hiểu ra. Họ khăng khăng đòi giết Vũ Như Tô - kẻ hại biết bao gia đình, đòi phá Cửu Trùng Đài - thứ xa hoa, tốn kém mà Vũ Như Tô đang cất công xây dựng. Bi kịch không kết thúc, nó tạm thời dừng lại ở mâu thuẫn không thể nào hoá giải, và nếu không nhận ra nó, nó sẽ là bi kịch của ngàn đời. Cái Đẹp phải đi đôi với nhân sinh, cái đẹp không thể tách rời cái có ích. Tôi băn khoăn vô cùng khi tự hỏi, liệu ở nơi suối vàng, Vũ Như Tô có hiểu ra chăng? Liệu có hiểu chăng, khi bị bắt, bị trói, mà Vũ Như Tô vẫn nuôi mộng xây Cửu Trùng Đài? Liệu có hiểu chăng khi đến chính Thị Nhi?m, vợ của Vũ Như Tô, vẫn cho rằng ông tàn ác nên quay lưng với chồng? Liệu...? Liệu...? Nhưng có lẽ không cần phải đặt ra nhiều câu hỏi nữa. Dẫu sao thì Đài lớn cũng đã tan tành, bi kịch Vũ Như Tô cũng đã diễn ra rồi. Chúng ta, những người đọc trân trọng nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, hãy nhớ tới Vũ Như Tô bằng lời nói của Đan Thiềm: “Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt”. Đọc xong Vũ Như Tô, tôi cảm giác như có một tiếng thở dài trong bộn bề cảm xúc. Tiếng thở dài tựa một làn hơi mỏng, thổi nhẹ một chút là nó sẽ bay đi. Bi kịch chồng chất bi kịch, bi kịch giữa xây - không xây, ở - không ở, đẹp - khổ, nghệ thuật - cuộc sống... Thật tiếc cho Vũ Như Tô, cho Đan Thiềm, cho Nguyễn Huy Tưởng và cho cả chúng ta: Cửu Trùng Đài đã không thể ra đời, Nguyễn Huy Tưởng không tìm được lời giải đáp và chúng ta không được chiêm ngưỡng công trình nghệ thuật “tranh tinh xảo với hoá công” của người nghệ sĩ tài năng. Tôi đang hình dung Vũ Như Tô một ngày nào đó sẽ đứng trên Cửu Trùng Đài, nơi gió ấm sẽ trở về và, trên cao vô cùng là một cánh diều đang căng gió...